Parmak izi, yüz hatta iris tanıma, dronelar, vatandaş puanlama sistemleri, internet kısıtlamaları, yasaklar, pozisyon takipleri, toplumsal medya propagandaları, palavra haber servisleri ve daha fazlası.
Teknoloji bir yandan hayatımızı kurtarırken, bir yandan insan hakları ihlallerine yol açan ve kimi devletlerin berbata kullandığı yanlarıyla geleceğin ne kadar karanlık olabileceğini hatırlatıyor. Son yıllarda artan uygulamalarla teknolojinin ‘güçler’ tarafından berbata kullanımının bizi nasıl bir distopyaya hapsetmeye başladığına örnekler üzerinden göz atalım.
‘Haberi bir tek benden alabilirler, bir tek benim gerçek dediğime inanabilirler’ diyen hükümetler, internet kısıtlamaları ve toplumsal medya yasakları ile tekraren halklarını dünyadan soyutlamaya çalıştı.
Dünya üzerinde pek çok ülkede Facebook, Twitter, Instagram üzere platformlar yasaklılar listesinde. İşi farklı bir boyuta taşıyıp koca ülkeye internet kısıtlaması getirenler bile var.
- Örneğin İran, yaşanan son protestolar sonrası ülkede internet erişimini büsbütün kapatmayı denedi. Toplumsal medyayı yasakladı.
- Halkının olan biteni sırf kendi kaynaklarından öğrenmesini isteyen Rusya, geçtiğimiz aylarda büyük bir toplumsal medya yasağı getirdi.
- Çin ise bu mevzuda zati mimli. Ülkenin kendi toplumsal medya platformu var ve başka platformlar yasaklı; lakin ülkenin kendi platformun tüm dataları direkt hükümete rapor ediliyor…
- Kuzey Kore bu hususta en ‘şok edici’ uygulamaları yürüten ülkelerden biri. Ülkede internete erişim sadece devlet kurumları ve kimi seçili üniversitelerde var. Lakin bu da dışa hayli kapalı bir internet…
- Nijerya, Türkmenistan ve Hindistan da geçmişte ‘devlet ve kamu güvenliğine ziyan vermesi’ üzere münasebetlerle tekraren TikTok, Twitter, Facebook ve VPN uygulamaları üzere internet erişim araçlarını yasakladı.
Yıllar içerisinde farklı gündemlere bağlı olarak ülkemizde de farklı yasaklarla karşılaştık. Bu yasaklar kalıcı olmasa da, yaşandığı devirde büyük tartışmalara neden olmuştu.
Pek çok uygulama, dataları hükümetlerle paylaşıyor. İletiler, medyalar ve daha fazlası kontrol altında tutuluyor
Bu bahis büyük tartışmalara sebep olsa ve pek çok teknoloji devi ‘yalnızca gerekli durumlarda’ data paylaştığını söylese de, hükümetler teknoloji şirketleri üzerinde baskı kurarak ‘kişisel bilgi gizliliği’ ihlaline yol açacak olsa bile bilgilerimize ulaşabiliyor.
Hukuki manilere takılan hükümetler ise yeni gereklilik hususları yaratarak ‘bize bu bilgileri vereceksiniz’ demenin türlü yollarını buluyor.
Telegram üzere data kapalılığı ile öne çıkan uygulamalar bile sık sık talep edilen dataları gerekli şartları sağlamamasına karşın hükümetlere sunmakla suçlanıyor. Facebook’un FBI’a daima bilgi sağladığı, Twitter’ın emsal adımlar attığı yıllar içinde çıkan türlü haberlerle tekrar tekrar ortaya konuyor.
Huawei de bu hususta büyük tartışmalara dahil olan şirketlerden biri. Şirket her ne kadar kabul etmese de Çin hükümetine data sağladığı argümanları uzunca devir gündemi meşgul eden mevzulardan biriydi.
Dronelar vatandaş avına çıkıyor, yapay zeka ve yüz tanıma sistemleri herkesi her an takip ediyor. Bütün bunlar bize kısaca ‘Big brother is watching you’ diyor
- Çin’de güvercin üzere görünen dronelar insanları izliyor, pozisyonlarını ve ne yaptıklarını an an kaydediyor. Yapay zeka ve yüz tanıma sistemleri ile izlenen vatandaşlar ‘puanlanarak’ Black Mirror kısmından fırlamış üzere bir hayat yaşıyor.
- Yine protestoların devam ettiği İran’da hükümet, yayınladığı görüntü ile vatandaşlarına ‘dronelarımız sizi izliyor, hareketlerinize dikkat edin’ mesajını bağıra bağıra veriyor.
Aslında, tüm dünyada her yerde karşımıza çıkabilen kameralar biz farkında olmasak da bunu daima yapıyor. Her adımımız her an takip ediliyor.
Yazılanlar, izlenenler, söylenenler takip ediliyor. Hükümetler kendisi üzere düşünmeyenleri cezalandırmak için toplumsal medyayı kullanıyor
Dünyanın pek çok ülkesinde toplumsal medyada yapılan tüm paylaşımlar takip ediliyor ve suç olarak nitelendirilerek cezalandırılıyor.
- Çin’de rastgele bir ‘paylaşım’ ya da toplumsal medya hareketi denetlemelere takılarak kabahat olarak nitelendirilebiliyor. Hesaplar, internet siteleri kapatılıyor.
- Rusya da bu hususta sıkça gereç veren ülkelerden biri. Ülkede daha geçtiğimiz aylarda Ukrayna savaşı ile ilgili muhalif telaffuzlar, haberler, paylaşımlar ve yayınlar yasaklandı. O denli ki sosyal medyada Ukrayna savaşına ‘savaş’ demek cürüm haline geldi.
- Amerika ve Avrupa ülkelerinde ise bu durum ‘terör’ üzere başlıklar altında paylaşımların ve dataların denetlenmesi gibi olaylarla karşımıza çıkıyor. Lakin bu uygulamalar da vakit zaman bilgi kapalılığı ihlali ve ‘keyfi’ olarak nitelendirilerek tartışmalara yol açıyor.
Son devirde ülkemizde de misal bir tartışma yaşanıyor. ‘Sosyal medya yasası’ tartışmaları devam ederken yeni kimi hususlar ‘sansür tesiri yaratacağı’ ve ‘ifade özgürlüğüne mani olacağı’ tarafında tenkitler aldı.
Sosyal medyanın ve teknolojinin gücünü vatandaşın elinden alan hükümetler, dehşet ve sindirme aracı olarak kullanıp kendi ellerini güçlendiriyor
İran’da devam eden protestolar, teknolojinin günümüzde nasıl her şeyle iç içe geçtiğinin en çarpıcı örneklerinden biri. Toplumsal medyada güçlenen protestolar, dronelarla endişe atmosferi oluşturulup bastırılmaya çalışılıyor.
Seslerini duyurmak için ellerindeki tek koz olan toplumsal medyayı kullanan İranlılar, dronelarla fişlenip akabinde tutuklandıkları kendi ülkelerinde, idamla cezalandırılıyorlar.
Dünyada benzeri olayları her gün daha şiddetli örneklerle görmeye devam ediyoruz. Teknolojiyi kendi gücünü pekiştirmek ve kendi insanını sindirmek için kullanan hükümetlerin insan hakları ve ferdî data ihlallerine varan uygulamalarla ilerlediği nokta, ne yazık ki gerçek bir distopya.
İsteğimizse tüm bunların son bulması. Lakin ne yazık ki optimist olmak tüm bunlar yaşanırken çok güç…