Türkçenin yabancı lisanlarla etkileşim haline girmesi, Türkçenin başlangıcından, bir öbür tabirle komşularıyla bağlantıya geçtiği andan beri sürer. Ana dilimiz, Eski Türkçe periyodunda Çince, Sanskritçe ve Moğolcadan ödünçlemeler yaparken, Eski Anadolu Türkçesi devrinde büyük oranda Arapça ve Farsçanın etkisinde kalır.
19. yy’dan itibaren ise Fransızca, devamında da Almanca, İtalyanca ve İngilizceden lisanımıza çeşitli sözler geçer. Bariz olarak bu söz Türkçe dediğimiz ancak şaşırtan bir biçimde kökeni diğer lisanlara dayanan sözcüklerin bir kısmını derledik:
“Pantolon” sözünün lisanımıza Fransızcadan geçtiği hiç aklınıza gelir miydi?
Hikayesi bir epey enteresan. Pantolon, Fransızca birebir manası karşılayan pantalon sözcüğünden gelir. Birebir vakitte bu özel isim, İtalyanca pantalone “eski Venedik güldürü tiyatrosunda şalvarlı yaşlı adam” sözcüğünden alıntı.
“Salça”, bildiğimiz salça değil.
Türk yemeklerinin ayrılmaz bir kesimi olan salça, aslında İtalyanca salsa “yemek suyu, sos” sözcüğünden alıntı. Bu söz tıpkı vakitte Latince sals- “tuzlamak” fiilinden türemiş. Bu durumda salçanın tuz ile bir ilişkisi olduğunu söylemek mümkün.
“Masa” küçük ses değişimleriyle lisanımıza yerleşmiş.
Kökeni Latinceye dayanan bu isim, “mensa“dan evrilmiş. Yeniden mensa biçiminde İtalyancadan alıntıladığımız masa, lisanımızda çokça kullandığımız sözlerden.
“Karakol”un Moğolcadan lisanımıza geçtiğine kim inanır?
Bu sözcük, Moğolca qaragul yani “gözcü, muhafız, nöbetçi” manalarıyla lisanımızda kullanılmakta.
“Soba” sizce de Türkçe bir söz üzere değil mi?
Soba sözcüğünün kökeni Macar lisanından gelir. Macarca szoba “şömine, duvara entegre edilmiş ocak” isminden alıntılanan bu sözcük, tıpkı vakitte Eski Yüksek Almanca tıpkı manaya gelen stuba sözü ile de eş kökenli.
“Karpuz”un kökeni hem Farsçaya hem de Yunancaya dayanıyor.
Bu söz, Farsça χarbūz veya χarbūze sözcüğü ile eş kökenli. Birebir vakitte karpóō biçimiyle Eski Yunanca “meyve yahut eser vermek” fiilinden türetilmiş.
“Peçete” de bize ilişkin olmayanlardan.
İtalyanca pezzetto “küçük kumaş yahut kağıt parçası” sözünden gelen peçete, aslında İtalyanca pezzo “parça” sözcüğünün küçültme hali.
“Türkçe” üzere duran öteki bir söz: Anahtar.
Anahtar sözcüğünün kökeni, Yunancadan lisanımıza yerleşmiş. Bu sözcük aslında Yeni Yunanca aniχtḗrion formuyla “açkı,açacak” manasına gelen bir sözden alıntı.
Öz Türkçe zannettiğimiz lakin kökeni Farsçaya dayanan sözcüklerden yalnızca bir başkası olan “bahçe”.
Bahçe, direkt Farsça bāġçe sözcüğünden alıntı. İddia ettiğimiz üzere bahçe de Farsça bāġ sözünden türetilmiş.
“Fasulye” sözü de öz Türkçe değil.
“Bizim yemeğimize verilen isim nasıl Türkçe olmaz?” dediğinizi duyar üzereyiz. Fasulye esasen Yunanca fasúlia sözcüğünden geliyor.
“Martı”nın kökeni, bir tabire dayanıyor.
Türkçeye ilişkin olduğunu düşünebileceğimiz bir diğer söz olan martı, aslında İtalyancaya ilişkin. Martı, İtalyanca martin pescatore yani “balıkçıl kuşu” tabirinden lisanımıza geçmiş. Bu tabir ise Latince maritimus “denize ilişkin, denizci” manalarından evrilmiş.
“Çeşme” sözcüğü Türkçeye küçük bir değişimle dahil olanlardan.
Çeşme, esasen çaşme haliyle Farsçaya ilişkin bir söz. Vakit içinde lisanımızda ünlü ve ünsüz değişimleriyle çeşme halini almış.
“Efendi”, bildiğimiz manasında ama kökeni bize ilişkin değil.
Efendi sözü, Türkçede kullanıldığı üzere alıntılandığı lisanda de “bey, sahip, asil” manalarında ama dilimize avthéndis şekliyle Orta Yunancadan geçmiş.
“Ihlamur” sözü de Yunanca.
Ülkemizin birçok yerinde yetişen, birebir vakitte kış aylarında sıkça çayını tükettiğimiz bitkinin ismi olan ıhlamur, köken bakımından Yunanca ve Latince ile irtibatlı. Ihlamur, bildiğimiz manasından çok flámulon veya flamúron biçimiyle Yunancada “sancak,flama” manalarında da kullanılmış.
“Sokak”, çok farklı bir değişimle lisanımıza yerleşmiş.
Arapça zuḳāḳ sözcüğünden alıntı olan sokak, birebir vakitte bildiğimiz manasında Akatça sūḳāḳu sözcüğünden de geçen bir söz.
Türkçe olduğuna yemin edebilirim fakat kanıtlayamam dediklerinizden: Sofra.
Sofra sözünü birinci bakışta Türkçe üzere düşünsek de aslında lisanımıza Arapçadan gelmiş bir sözcük. Kökeni Arapçaya dayanan bu söz sfr kökünden gelen sufra(t) biçiminde “üzerinde yemek yenen yer” manasından fazla “yolcu yiyeceği” manasında da kullanılmış.
- Kaynaklar: Nişanyan, Etimoloji Türkçe
