Dediğimiz üzere, artık en büyük gündemlerimizden biri para. Her şeyin giderek daha da pahalılaştığı bu devirlerde, paramızı daha yönetimli kullanmak büyük değer kazanmaya başladı. Bilhassa tasarruf etmeye dayanan sistemler uygulanmaya çalışılsa da ay sonuna vardığımızda genelde paramız bitmiş oluyor.
Özel sebepler haricinde bu durumun oluşmasında, ekonomistlerin esas sebeplerden saydığı bir durum var: Cashless Effect (Nakitsizlik Etkisi).
Öncelikle Cashless Effect nedir?
“Kredi kartından harcama yapınca güya para benden gitmiyor hissine kapılıyorum” cümlesini duymuşuzdur. Ekonomistlerin tanımladığı Cashless Effect de tam olarak bu durumu açıklıyor. Cashless Effect, şayet ödeme yapmanız gereken bir anda nakit paranız yoksa ve bunun yerine kredi kartıyla ödeme yapmayı tercih ediyorsanız ortaya çıkıyor.
Kredi kartıyla ödeme yaptığınızda fizikî olarak para çıkışını görmediğiniz için ödeme yaparken nakitiniz varsa bile kredi kartını tercih ediyorsanız ve bu halde daha rahat hissediyorsanız Cashless Effect içindesinizdir demektir. Tıpkı vakitte, şayet alışverişte nakit yerine kredi kartı tercih ediyorsanız daha fazla para harcama eğilimi gösterebilirsiniz.
Neden nakit olmayan parayı harcamak daha kolay?
Günümüzde, teknolojinin de gelişmesi nedeniyle banka süreçleri daha çok dijital ödemeye yöneldi. Cashless Effect’i tanımlarken de açıkladığımız üzere, bir şeyi satın alırken fizikî olarak para çıkışını görmediğimiz için daha kolay harcama yapılabiliyor.
Örneğin, bir televizyon satın alacaksınız ve televizyonun fiyatı 5 bin TL olsun. Bu televizyonu nakit ödemeniz gerektiği söylense, muhtemelen almaktan vazgeçersiniz lakin kredi kartıyla ödeme kolaylığı ismi altında size taksit vs. üzere imkanlar sağlamayı kabul ederlerse televizyonu almak ihtimaliniz epey yükseliyor.
Bu tesir hakkında yapılan çalışmalar ne diyor?
Cashless Effect birinci kere 1979 yılında, nakit ödeme yerine kredi kartıyla ödeme yaptıklarında daha fazla harcama eğiliminde olduklarına inanan, iktisat alanındaki bir teorisyen olan Elizabeth Hirschman tarafından incelendi. Araştırması için bir mağaza zincirinin şubelerine, müşterileri araştırması için saha vazifelileri gönderdi. Alışveriş yapan müşterilere, ne aldıkları ve hangi ödeme metodunu kullandıkları soruldu.
Araştırmanın sonucu ise beklendiği üzere oldu. En çok harcama yapanlar kartla ödeme yapan müşterilerdi. Hirschman, başlattığı araştırmaların devamında ise kredi kartı kullananların, eserin fiyatından fazla daha çok eserin özellikleriyle ilgilendiklerini ve para harcamaya dair tasayı azalttığı ortaya çıktı. Tabii para harcama korkusu azalınca da ay sonu parasız kalma durumu kaçınılmaz oldu.
Cashless Effect’in sonuçları neler olabilir?
Cashless Effect’in en büyük ve yıpratıcı sonucu alışılmış ki para harcama eğilimini arttırması olabilir. Kredi kartının bir limiti olduğunu ve daha sonra geri ödememiz gerektiğini sıklıkla unutuyoruz. Münasebetiyle çok fazla borcun altına fark etmeden girmiş olabiliyoruz.
Tabii bunun finansal tesirleri dışında ruhsal ve fizikî olarak da tesirleri olabilir. Yapılan araştırmalara nazaran, borcu olan insanların olmayan insanlara göre anksiyete ve depresyondan muzdarip olma mümkünlüğü iki kat daha fazla.
Bireysel sonuçları haricinde elbette daha kitlesel sonuçları da var. Bilhassa pandemi periyodu sürecinin etkisiyle Cashless Effect arttı. Dünyada artık nakit para kullanımı gitgide azalıyor. Cashless Effect’in de artması sonucu ferdî borçlar artıyor ve hasebiyle ülkelerdeki tüketici borçları da artıyor.
Biraz evvel de bahsedildiği üzere, borç arttıkça kişinin ruhsal hastalıklara yatkınlığı artıyor. Bu durum da uzun vadede aslında ülkenin sağlık maliyetlerinin artacağı manasına geliyor.
Pekala, Cashless Effect’i engellemek için neler yapabiliriz?
Açıkçası, Cashless Effect’ten kesin olarak kurtulmanın geçerli tek bir yolu var: Kredi kartıyla ödeme yapmayı bırakmak. Ancak dijital çağ dediğimiz günümüz koşullarında bu pek de mümkün değil ve gerçekçi görünmüyor. Hatta pandemi devrinde nakit satışını kapatan birçok mağaza oldu. Pekala, Cashless Effect’i yok edemesek de azaltmak için neler yapabiliriz?
Genel olarak fazla harcama yapmaktan kaçınmamıza yardımcı olan tasarruf tekniklerini kullanabiliriz. Bu prosedürler, bir bütçe oluşturmak yahut büyük bir şey satın almadan önce ayrıntılı bütçe planlaması yapmak olabilir.
Kredi kartında fazla harcama yapmamak için harcamalarımızı limitimize göre değil, hesabımızda bulunan paraya nazaran yapmalıyız. Aylık bütçemize daha uygun olması için kredi kartı limitimizi bile düşürebiliriz.
