Tarih öğretmeni Ron Jones, Çağdaş Dünya Tarihi dersine giren ve 10. sınıfa giden 15-16 yaşlarındaki öğrencileriyle Nazi Almanyasını anlamlandırabilmek üzere bir deney yapmak istedi. Ancak bu deney belli bir noktadan sonra çığrından çıktı ve gençlerin psikolojilerini bozmaya başladı. Hatta Jones, bu türlü bir şeye öncülük ettiği için okuldan kovuldu.
Üstelik deneyin namı, Hollywood’a kadar yayıldı. 1981 üretimi ‘The Wave’ sineması, işte bu deneyin gerçek öyküsüne dayanmakta. O vakit gelin, sizleri daha fazla merakta bırakmadan bu hususun ayrıntılarına inelim.
Aslında bu deneyin başlamasına sebep olan şey; bir öğrencinin, ”Naziler nasıl oluyor da insanlara cazibeli gelebiliyor? Mesela Holokost olduğunda neden Alman halkı buna itiraz etmedi?” formunda bir soru sormasıydı.
Bunun üzerine Jones, soruyu cevaplamak yerine diktatör kılığına girerek öğrencilere direkt sorunun yanıtını deneyimletmek istedi. Deneyin birinci günü Jones, okula gelip sınıfı temizledi; sonra oldukça önemli bir tutumla öğrencilerin sınıfa gelmelerini bekledi.
Öğretmen, olağanda öğrencilerin devamsızlık yapıp yapmadıklarını takip etmeyen biriyken, bir anda karakteri 180 derece değişti.
Öğrenciler, öğretmenlerini bu halde gördükleri birinci an doğal ki biraz şaşırdı. Jones ise öğrencilerine muvaffakiyetin anahtarının ‘disiplin yoluyla güç’ elde etmek olduğunu söyledi.
Başlarına geleceklerden habersiz olan gençler, başta bu deney işini pek umursamıyorlardı. Bunun sebebi ise öğretmenlerinin karizmatik kişiliğiyle evvelden beri tüm okulda nam şalmış biri olmasıydı. Ancak karizmanın her daim olumlu bir manası tabir etmediğini öykünün devamını okuduğunuzda siz de anlayacaksınız.
Bu deneyin üzerinden çok vakit geçtikten sonra; büyüyen öğrenciler, yaşadıkları bu farklı tecrübesi verdikleri röportajlarda anlattı. Mesela Jones, deneye katılan ve bunu ciddiye alıp hayat memat meselesi haline getirenlere A vereceğini ifade etti.
Yine deneye katılmış olup bu deney için gereğince emek harcamayanlara C vereceğini, deneye katılmayan ve deneyi sabote edebilecek hareketler yapanlara ise F vereceğini söylüyordu. Üstelik F alan öğrenciler, yıl boyunca kütüphanede çalışmak zorunda bırakılacaktı.
Öğretmen, öğrencilerin oturup kalkmasından duruş biçimlerine kadar birçok hususta onlara belli kurallar koydu. Hatta bir öğrenci, öğretmenin kendilerinden dik durmalarını istemesinden sonra daha âlâ nefes almaya başladığını ve derste daha faal olmaya başladığını lisana getirdi.
Sınıf kuralları gitgide askeri disipline dönmeye başladı. Mesela öğrenciler, ikinci zili duyana kadar öğretmeni sessizce dinlemek zorundaydı. Yahut soru sormak isteyen muhakkak müsaade almalı, müsaade almadan çıt bile çıkarmamalıydı.
Jones, deneyin sonraki günü öğrencilerin, deneyi çok benimsediklerini ve değişik havalara girdiklerini gördü. Jones’a kalsa öğrencilerin birçok bu deneye ”üniversiteye geçiş arifesinde notlarımız yükselsin” maksadıyla katılmıştı lakin işler hiç de o denli değildi.
Hatta Jones, deneyin yalnızca bir gün süreceğini, öğrencilerin deneyden sonraki gün her zamanki hallerine döneceklerini bile zannediyordu. ”Ummadık taş baş yarar” diye boşa dememişler, deneyin sonunu az sonra okuduğunuzda hakikaten de içinizden bunu söyleyebilirsiniz.
Deneyin ikinci kademesinde, Naziler’de olduğu üzere özel bir selamlaşma tipi ortaya çıktı.
Deneyden sonraki gün öğrenciler, ”emret komutanım” der üzere bakarak sınıfta hocalarını bekliyordu. Jones sınıfa girip onları o halde görünce tahtaya ”disiplin yoluyla güç” yerine ”birlik yoluyla güç” yazdı.
Jones sonra gençlere tıpkı Naziler’de olduğu üzere bir selamlama formülü öğretti. Hem sınıfta hem dışarıda birbirlerini gördüklerinde bu selamı vermelerini istedi hatta bunu zorunlu kıldı. Bunun hedefi birliği öğretmekti sözde.
Bu selamlama akımı, yavaş yavaş tüm okula yayıldı ve herkes bunu, üçüncü dalga olarak isimlendirdi. The Wave sinemasında de bu selamlama biçimi mevcut, izleyenler hatırlar.
Deney çok uçuk bir hal aldı, öğrenciler ortasından başkalarını gözetlesinler diye sınıf polisleri bile seçildi.
Normalde deney birinci başladığında, sınıfta 30 kişi vardı zira dersin kontenjanı bu kadardı. Ancak daha üçüncü günde bile dışarıdan gelen öğrencilerle birlikte sınıf mevcudu 43 şahsa ulaştı. Böylesi diktatörce bir deneye ”öğrenciler neden katılmak istediler?” anlaması mümkün değil. Birçoklarına bu deney, bir oyun üzere geliyordu muhtemelen.
Jones, seçkin koruyucular olarak isimlendirdiği, üç şahıstan oluşan bir gözetim ekibi kurmak istediğini söyledi. Bu bireyler seçilirken, tüm sınıf gözlerini kapatı ve ellerini sıranın üzerine yerleştirdi.
Ardından Jones gelip üç öğrencinin omzuna dokundu. Bu seçim etabı bile büsbütün tek bir kişinin inisiyatifinde gördüğünüz üzere.
Sınıf polisleri başkalarını takip edip yanlış bir davranış yapıp yapmadıklarını Jones’a bildirmekle vazifelilerdi. Ayrıyeten öğretmen, üç şahıstan fazla insanın, bir ortaya gelip konuşmalarını da yasakladı. Ne alakaysa…
Jones kendisine ispiyonlanan bireyleri sınıfın ortasına çıkarıyor ve hatalarını tartışmaya başlıyordu. Hatalı olduğu düşünülen şahıslardan, neden hatalı olmadıklarını da açıklamaları isteniyordu.
Diyelim tüm açıklamalarına karşın bu gençler hatalı bulundu, o vakit tüm sınıf onları dışlıyordu. Bu deney öğrenciler ortasında akran zorbalığı yaratıyordu aslında. Hatta öğretmen, gençlerin gözünü o denli korkutmuştu ki kurallara uymamalarının sonuçlarının üniversiteye gidememek olduğunu bile söylüyordu.
Öğrenciler kendilerini bu deneye çok kaptırmışlardı. Kimi öğrenciler, kendilerini Ron Jones’un bodyguard’ı falan zannediyorlardı.
Bir gün bir öğrenci, Jones’u öğretmenler odasına kadar takip etti ve sonra öteki bir öğretmen, o öğrenciyi kovdu. Bunun üzerine Jones, bu deney işinin gençlerin psikolojilerini yerle bir ettiğini düşünerek artık olayın gerçek yüzünü onlara göstermenin vaktiğinin geldiğine kanaat getirdi.
Jones, öğrencilere Üçüncü Dalga isimli ulusal bir hareketin içinde olduklarını ve bunun çok özel olduğunu söyledi. Öğrenciler bunu duyunca heyecandan çıldırmış gibilerdi.
Öğretmen sonraki gün yanında bir televizyon getirip öğrencilere bu ulusal hareketin liderini göstereceğini söyledi. Lakin bu gün çok özeldi zira gençlerin, bu öndere bağlılık yemini edecekleri gündü ve yalnızca deneye katılanlara mahsustu. Hatta sonra ”bu kadarı da denk gelir mi?” diyeceğiniz absürt bir gelişme oldu.
Bir kereste firması ”Üçüncü Dalga Geliyor!” ismiyle Time Magazine’de bir poster yayımladı. Bunu gören öğrenciler, öğretmenlerinin %100 doğruyu söylediğine artık eminlerdi.
Hesaplaşma günü gelip çattığında ise göz yaşları sel oldu…
Gençler, mitinge geldiklerinde ‘güç yoluyla disiplin’ sloganını atmaya başladı. Hatta yakınlardaki üç okuldan gelen 200’den fazla Üçüncü Dalga Hareketi üyesi olduğu görüldü.
Saat 12:05’te Jones televisyonu açtı ve iki dakika boyunca ekranda hiçbir şey gösterilmedi. Gençler, ekranda hiçbir şey göremeyince şaşırdı zira bir lider görüntüsü görmeyi bekliyorlardı.
Sonra Jones öğrencilere aslında bir başkanın olmadığını, kendisinin en başından beri onları kandırıp manipüle ettiğini söyledi. Jones, gençlerin öteki birinin hakimiyeti altına girme isteklerinin geldiği boyutun içler acısı olduğunu görmelerini istedi. Zira birçok, diğer birinin disiplini altına girip o kişi tarafından denetim etmenin rahatlığına alışmıştı ve yalnızca bundan dolayı özgürlüklerinden vazgeçmişlerdi.
Öğrencilerin bırakma özgürlükleri varken, deneyden vazgeçmemeleri Jones için tenkit konusuydu. Bu yüzden onları ”bunu daha ne kadar devam ettirmeyi düşünüyordunuz?” diye imalı bir halde sorguladı.
Sonra öğretmen, öğrencilere Nazi partisinin düzenlediği Nürnberg mitingini, toplama kamplarını ve Nazizm’in yükselişini içeren çeşitli imgeler ve görüntüler gösterdi. Birden fazla öğrenci bunları izlerken bir yandan ağlıyor bir yandan ”biz neyin içine düştük böyle” şaşkınlığını yaşıyordu.
Sözün özü gençler, güç sevdasının ne kadar faşist boyutlara ulaşabileceğini böylelikle görmüş oldular. Pekala siz ne düşünüyorsunuz?
- Kaynaklar: Medium, The Wave Home
- Görsel Kaynakları: Gunn Oracle, Verde Magazine
