Uçaklar, beklediğimizden çok daha fazla teknolojiye sahip araçlar olmakla birlikte her bir özelliğini duyduğumuzda bizi şaşırtıyor. Bununla birlikte uçakların, öbür araçlara nazaran çok daha yüksek motorlara sahip olduğunu biliyoruz. Hatta biraz daha derinlere indiğimizde, uçakların kendi ortalarında tıpkı arabalar üzere motor farklılıklarının da olduğunu gördük. Bugün mevzumuz, sahip oldukları özellikler ile bizi hayrete düşüren uçak motor çeşitleri. Temele dayandığımızda, bizi epeyce az motor seçeneği karşılıyor. Temel uçak motoru çeşitlerine baktığımızda, sadece 5 tip uçak motor çeşidinin olduğunu görüyoruz.
Elbette bu 5 motor çeşidinin kendisine nazaran avantajları yahut dezavantajları bulunuyor. Lakin her biri temelde bir uçak için epey büyük misyon görüyor diyebiliriz. Hatta bu motorların birçoğu ortak özelliklere sahipken, onları tercih edilmeye götüren birkaç özel ayrıntılara da sahipler. Aslında bu motorları birbirinden ayırmamızı sağlayan en temel farklılıklar da bunlar diyebiliriz. Dilerseniz lafı hiç uzatmadan, birbirinden farklı ve güçlü özelliklere sahip uçak motor çeşitleri nelermiş? Daima birlikte inceleyelim.
Her şeyden evvel, çeşit uçak motoru vardır?
Her ne kadar kendi içlerinde özelleşseler bile, toplamda 5 adet ana uçak motoru çeşidi bulunuyor. Bu motor çeşitleri; Turboprop, turbojet, turboshaft, turbofan ve ramjet olarak birbirlerinden ayrılıyor. Fakat üstte da söylediğimiz üzere, uçak modellerine nazaran bu motorlar daha da özelleştirilerek kullanılabiliyor.
5 temel uçak motor çeşitleri:
- Turbojet Motor
- Turbofan Motor
- Turboprop Motor
- Turboshaft Motor
- Ramjet Motor
Dışarıdan gaz alınır, kompresörde sıkıştırılır: Turbojet Motor
En kolay olarak sınıflandırabileceğimiz motor olan Turbojet motorlar, temelde gaz itilmesiyle çalışırlar. Motorun art kısmından aldığı havayı sıkıştırarak çalışan bu motor sistemi, ekstra bir yanma deposuna sahiptir. Bu yanma deposu ile birlikte sıvı karışımı yaklaşık 1000 dereceye kadar çıkarılır. Bu sayede sıkıştırdığı gaz ile birlikte motorun çalışmasını sağlar. Bu motor, birinci olarak 2. Dünya Savaşı periyodunda ortaya çıkmıştır. Alman ve İngiliz bilim adamları, o devirlerde bu uçak motorlarını test etmeye, geliştirmeye devam ediyorlardı. Bu motorlar geliştirilerek günümüzdeki haline kadar gelmeyi başardı.
Turbojet motorların çalışmasını sağlayan temel bölmeleri sıralamak gerekirse; Hava girişi, yanma odası, kompresör, egzoz ve türbinler diyebiliriz. Dışarıdan alınan hava kompresörde sıkıştırılarak, kompresörü döndüren bir türbinden geçirilir ve uçak aslında temele bakıldığında bu biçimde çalışır. Bununla birlikte türbin boşaldığı vakit ortaya çıkan basınç, atmosferdeki basıncın iki karı olmalı.
Düşük süratlerde bile ivmelenmeyi sağlar: Turbofan motor
Gelelim günümüz havayolu şirketlerinin tanınan olarak kullandığı uçak motoru olan Turbofan motorlara. Bu motor çeşitlerini, Boeing tarafında hayli fazla görebiliyoruz. 2018 yılında Boeing, 777X şekli uçaklara güç vermesi ve verimli olması emeliyle GE9X turbofan motorları ortaya çıktı. Bu motor çeşitlerinin en temel ve sevilen özelliği, uçağı düşük süratlerde bile ivmelendirmeleridir. Bu motorların ön kısmı, dışarıdaki havayı emmek için hayli büyük bir fan ile donatılmış olmakla birlikte, uçağın ön tarafından gelen hava çabucak sıcak hava üreten jeneratöre aktarılır. Bu jeneratör yanma odası, türbin ve kompresörden oluşmakla birlikte, bu motor çeşidinde geçen havanın epeyce küçük bir kısmı yanma odasına kadar ulaşabiliyor. Geriye kalan hava ise gazla karıştırıldıktan yahut direkt olarak dışarıya atıldıktan sonra kompresör yahut fan kısımlarından geçer.
Temele baktığımızda, Turbofan motorları bir evvelki Turbojet motorlarından ayıran en bariz özellik ön kısmında bulunan fanlar diyebiliriz. Bu fanlar motoru daha da fazla soğutur, düşük süratlerde da uçağın ilerlemesini sağlar ve motor sesini olabildiğince azaltır.
Bir dişli sistemine sahip olan Turboprop motor
Sıradaki motorumuz, bir dişli sistemine sahip olan Turbuprop motorlar. Bu motor seçeneği, uçak pervanesini bağlamak için bir dişli sistemine sahip. Temelde turbojet motorlardan pek farkı olmamasıyla birlikte, bir dişli kutusu ve kendisine bağlı bir mili döndüren turbojet motoru olarakta bilinir. Bu motorların en çok sevilen özelliği yakıt tasarrufuna sahip olması ve ortalama 200 ile 350 knot aralığında suratlarla dönebiliyor. Yüksek süratlerde verimli bir motor olmamakla birlikte, daha çok orta irtifalarda daha fazla randıman göstermektedirler. Bu motorlarda görünen problemlerin en birincisi, dişli sistemlerinin yükleri münasebetiyle arıza vermeleridir. Turboprop motorlar, sahip olduğu yanma odasında basınçlı hava ve gaz, türbin ve türbin kompresörünü barındırıyor.
Helikopterler için tercih edilen Turboshaft motor
Bu motorun helikopterler için tercih edilmesinin en temel nedeni, bir pervaneye sahip olmaması. Bu nedenle uçaklardan daha çok helikopterlerde tercih edilen bir motor çeşiti. Helikopterin ürettiği gücü modüle eden bu motor, helikopter rotorunun suratı ile gaz jeneratörünün suratını birbirinden bağımsız olarak döndürebilir. Bu motorlar da yeniden bir nevi Turbojet motorlara benziyor. Hatta iki motoru birbirinden ayıran en temel özellik, turboshaft motorların güçlerini itmek yerine türbini döndürmek için kullanıyor olmalarıdır.
Turboshaft motorların en büyük özelliği, önü geriye bağlayan bir şafta sahip olmaları. Üstte da söylediğimiz üzere, bu motor seçeneği çoklukla helikopterlerde tercih edilir. Bu nedenle şaft rotor kanadının şanzımanına bağlanır. Bu motorların da en temel sorunu, dişli sisteminin basitçe kırılabiliyor olması.
Aralarında en hafifi: Ramjet motor
Bu motorları ayıran en temel özellikler; çok daha hafif olmaları ve bununla birlikte ses suratının altında kuvvet üretmeleridir. Üstte gördüğünüz tüm motorlar statik kuvvet geliştirme yeteneğine sahipken, ramjet motorlar bu yeteneğe sahip değildir. Bu nedenle Ramjet motora sahip uçaklar, kalkış esnasında ek bir yardıma gereksinim duyarlar. Bu motorlar, hızlandıkça randıman düşürürler. Zira havalandırmadaki hava sıcaklığı sıkıştırıldıkça artar. Bu motor seçeneği de yeniden turbojet ile tıpkı sistemde çalışır. Lakin tek farkları, bu motorlarda dönen hiçbir modülün olmamasıdır. Bu motorlar ekseriyetle füzelerde ve uzay araçlarında tercih edilir.
Sizler için birbirinden farklı özelliklere sahip toplamda 5 uçak motor çeşidini listeledik. Uçak motor çeşitleri, derinlere indiğimizde sahiden bizi hayrete düşürecek ayrıntılara sahip. Sırf motor değil, içeriğimizin en başında da söylediğimiz üzere uçaklara ilişkin her bir detay nitekim hayrete düşürüyor. Zira uçaklar epey ince mühendislikler ile ortaya çıkan araçlar olmakla birlikte, sahip oldukları en ufak detayın bile epeyce büyük sonuçlar ortaya çıkardığını görüyoruz. Sizler uçak motorları hakkında ne düşünüyorsunuz? Bizlerle paylaşmayı unutmayın.
