Hepimiz her gün ismini görüyoruz. Bir haberde, görüntüde ya da bir tweet’te. Elon Musk elbet günümüzün en çok konuşulan isimlerinden biri. Üstelik isminin yan yana geldiği bahisler da epeyce ilgi cazip.
İnsanlığı Mars’a götürmek ve koloniler kurmak için SpaceX‘i, sürdürülebilir ve yaşanabilir bir gelecek için Tesla‘yı, beyin-makine arayüzleri geliştirerek ‘beynimize çip takmak için’ Neuralink‘i kurdu. Son olarak da kendi tezlerine nazaran ‘ifade özgürlüğü’ için Twitter’ı satın aldı… Lakin tüm bunlar yaşanırken Elon Musk’ın imajı da tekrar tekrar değişime uğradı.
Gerçek dünyanın Iron Man’i, günümüzün Steve Jobs’ı, bir dahi ve insanlığı düşünen bir girişimci…
Bu sözlerin her biri, bilhassa de çok konuşulan bir isim olduğu son birkaç yıldır Elon Musk için sık sık kullanılan ifadelerdi. Ama bilhassa son bir yılda bu tabirlerin yerini ‘narsist’ ‘bencil’ ‘manipülatif’ ‘dengesiz’ patron sözleri aldı.
Her ne kadar Tesla ve SpaceX ile ilgili gündemler de vakit zaman tartışmalı olsa da, her şeyin pimini çeken temel gelişme, Musk’ın bir anda ortaya çıkan ‘Twitter’ı satın alma’ teklifi oldu.
Twitter’ın satın alınması sonrası yaşanan akılalmaz gelişmeler ise son adeta darbe oldu ve Musk’ın ‘Kurtarıcı deha’ imajı bir anda ‘Şeytani, sonumuzu getirecek, narsist ve çılgın bilim insanı‘ imajına dönüştü.
Peki Elon Musk’ın davranışları bize psikolojisi ile ilgili ne söylüyor?
Bu soruya karşılık vermek için evvel kısaca Elon Musk’ın kimi özelliklerine ve davranışlarına göz atmamız gerekiyor.
- Musk hayli telâşlı ve dediğim dedik biri. Neredeyse tüm şirketlerinde çalışmaların hızlanması ve ‘onun istediği tarihe’ yetişmesi için çalışanlarına baskı kurduğu biliniyor. Buna en şimdiki örnekler ise Twitter’da yaptıkları ile Neuralink çalışmalarında gruba ivedi ettirdiğini ve gerçekçi olmayan bir çalışma/hedef takvimi koyduğunu gösteren açıklamalar.
- Kendi ülkülerine çok bağlı ve hayalperest biri. Bu da onu vakit zaman gerçeklikten uzaklaştırıyor. Üstteki hususun bir devamı olarak, bu hayalperest ve birebir vakitte idealist kişiliği, şirketlerinde büyük meselelere yol açıyor.
- Şirketlerinin geliştirdiği teknolojiler ve eserler ile ilgili gerçek olmayan bilgiler yayarak aldatıcı olabiliyor. Bunun en uygun örnekleri Tesla, SpaceX ve Neuralink’te ‘şu gün bu ürünü/teknolojiyi göstereceği’ dediği şeylerin birçoklarının yıllarca gecikmeyle gelmesi. Tıpkı vakitte bu manipülatif davranışları kripto piyasasıyla ilgili de sık sık yaptığı bir devir olmuştu.
- Otorite kavramıyla önemli sorunları var. Şirketlerinde üst seviye yöneticiler, idare konseyi üyeleri ya da her kimden gelirse gelsin, kendi fikirlerinin dışında bir fikir, gaye ya da söyleme tahammülü yok.
- Musk tıpkı vakitte sık sık kendi kelamlarını çiğneyerek geri adım atabiliyor. Bu da karar düzeneğinin çok da sağlıklı çalışmadığına işaret ediyor.
- Musk’ın çalışma ortamında sık sık ‘öfke patlamaları’ yaşadığı da yıllardır konuşulan bahislerden biri. Öfkesini denetim edemiyor, fevri kararlar veriyor. Bu karar kimi vakit bir çalışanı düşünmeden kovmak ya da bir projeyi askıya almak kadar keskin olabiliyor.
- Çalışanları kovmak demişken… Musk bu mevzuda hayli duyarsız ve empatiden mahrum davranıyor, tüm şirketlerinde mobinge varan tavırların yanında çalışanlarını ‘onun istediği üzere çalışmazlarsa’ anında kovabiliyor.
Tüm bu özellikler ve davranışlar, Musk’ın isminin sık sık ‘narsist’ sözü ile yan yana gelmesine neden oluyor.
Narsistik kişilik bozukluğuna sahip beşerler, hayli manipülatif, bencil ve öfkeli olabiliyor;
- Kendine çok kıymet verme
- Kendini herkesten üstün görme ve kendi ülküleri için insanları manipüle ederek kullanma
- İlgi ve hayranlık görmeye büyük bir muhtaçlık ve bu tarafta davranışlar sergilemek
- Abartılı bir muvaffakiyet ve yetenek duygusu
- Sınırsız güç, seks, hoşluk fantezileri
- Eleştiriye, kayıtsızlığa yahut mağlubiyete reaksiyon olarak itidalli bir kayıtsızlık yahut öfke
gibi davranışlarla özdeşleşen bir kişilik bozukluğu olarak tanımlanan narsistik kişilik bozukluğu, kelam konusu Musk olduğunda pek çok unsura ‘evet’ dedirtiyor.
Musk’ın gerek Mars’a yönelik vizyonu ve kendini konumlandırdığı yer, gerek elektrikli arabaların gelişimi ile ilgili kendine yüklediği muvaffakiyetler narsistik davranışlarını su yüzüne çıkarırken çalkantılı özel hayatı da bize bu hususta birtakım sinyaller gönderiyor.
Sürekli ilgi görmek, reaksiyon almak ve onaylanmak için Twitter’da milyonlarla kurduğu bağlantı, kendi niyetlerini onaylayan tweet’leri daima paylaşması üzere davranışların yanında tenkitlere asla tahammül edemediğini gösteren sayısız örnek, narsistik kişilik bozukluğuna sahip insanlarda görünen davranışlarla örtüşüyor.
Tabii ki Musk’a narsistik kişilik bozukluğu teşhisi koymak rastgele bir kıymetlendirme ile bizlerin yapabileceği bir şey değil. Ama birtakım psikologlar ve psikiyatrlar da ‘teşhis koyamayız zira danışanımız değil’ deseler de ‘narsistik davranışlar sergilediğini’ açıkça söylüyorlar.
Narsistik kişilik bozukluğu ile temaslı ve pek çok ‘liderde’ gördüğümüz bir diğer ‘kişilik özelliği’ ise ‘güç zehirlenmesi’ olarak bilinen ‘hubris sendromu’.
Özellikle yöneticilerde, yargıç ve avukatlarda, siyasi önderlerde ve şirketlerin üst seviye yetkililerinde görülebilen bir durum olan bu sendrom, şahısların kendi yeteneklerini ve kararlarını çok abartması, yanılgı yapacağını düşünmemesi, her daim haklı olduğuna inanması, çok kibir ve gurur gösteren davranışlar sergilemesi olarak özetleniyor.
Elon Musk’ın yıllar içerisinde geldiği nokta, güç elde ettikçe ‘zehirlenmiş’ olabileceğini gösteriyor…
Ancak Musk’ın karakterini etkileyen ve geçtiğimiz yıllarda açıkladığı bir sıhhat sorunu da var;
Musk geçtiğimiz yıl katıldığı Saturday Night Live programında asperger sendromlu olduğunu açıklamıştı. Esprili bir lisanla durumundan bahseden Musk,
”Saturday Night Live’ı sunmak onur verici, bunu samimiyetle söylüyorum. Bazen bir şey söyledikten sonra ‘içtenlikle söylüyorum’ diye eklemem gerekiyor, böylelikle beşerler samimiyetle söylediğimi anlıyorlar. Zira her vakit geniş bir tonlama çeşitliliğiyle konuşmuyorum. Bana söylenene nazaran bu durum düzgün bir güldürü materyali. Aslında bakarsanız bu gece SNL’i sunan birinci asperger sendromlu kişi olarak tarih yazıyorum; en azından itiraf eden birinci kişi olarak. Bu yüzden bu gece konuklarla çok fazla göz teması kuramayacağım.”
diyerek birden fazla vakit ‘garip’ bulunan ve utangaç, içe dönük, bağlantı kurmada zorluk yaşayan bir karakter olduğuna yönelik telaffuzlara de karşılık vermişti.
Aynı konuşmanın devamında ise “Bazen garip şeyler söylediğimi ya da paylaştığımı biliyorum. Beynim bu türlü çalışıyor, hepsi bu. Gücendirdiğim herkese şunu söylemek istiyorum: Elektrikli otomobilleri tekrar icat ettim ve roketlerle Mars’a insan gönderiyorum. Sakin ve olağan biri olacağımı mı düşündünüz?” diyerek durumuna açıklık getirmişti.
Peki asperger sendromu tam olarak ne ve karakter üzerinde ne üzere tesirleri var? Kısaca özetlemek gerekirse, asperger sendromu, otizm spektrum bozuklukları olarak isimlendirilen nörolojik bozukluklardan biri. Doğuştan gelen ya da doğumdan sonraki birinci yıllarda ortaya çıkan bir nöro-gelişimsel farklılık.
Asperger sendromlular;
- Arkadaşlık kurma ve sürdürme sürecinde zorluklar ile müsabaka,
- Diğerlerinin his ve niyetlerini kavrayamamak yani empati kuramamak,
- Sınırlı sayıda muhakkak mevzulara gösterilen takıntılı ilgi,
- Düzensiz konuşma yahut konuşmayı kendi ilgi alanına yönlendirme,
- Diğer tarafın konuştuğu bahse odaklanamama,
- El çırpma yahut uzuv sallama üzere tekrarlanan motor davranışlar,
- Göz teması kuramama yahut göz temasını çok odaklı sürdürmek,
- Dilin alaylı ya da ironi ile kullanımını anlamada zahmet çekmek,
- Kişilerarası beklenen hudutlara uymama,
- Mahremiyet algısının gelişmemesi,
- Rutine çok bağlılık,
- Sakarlık, ses tonunu içinde bulunan duruma uygun ayarlamada yahut tıpkı tutmada zorlanma,
- Sesli, görsel, kokulu, tat almaya bağlı yahut temasa bağlı uyarıcılara karşı hassasiyet,
- Sosyal farkındalıkta eksiklik ile toplumsallaşmaya karşı ilgi eksikliği,
- Vücut lisanını anlayamama ile kendini söz ederken yüz tabirini değiştirmeme ve mimik kullanma eksikliği ya da abartılı mimiklerin kullanılması
gibi kimi davranışsal ve bilişsel özelliklere sahipler. Bu da Musk’ın kimi davranışlarının nedeninin ne olduğunu anlamamızı sağlıyor.
Elon Musk, elbet tarihimizin en değerli karakterlerinden biri. Kurduğu şirketler ile nitekim değerli başarılara imza attı. Atmaya da devam ediyor. Lakin ne yazık ki aldığı kararlar ve attığı yanlış adımlar imajının zedelenmesine neden oldu.
Twitter’da yaptığı keyfi değişiklikler, ‘ifade özgürlüğü’ ismi altında kitlelere ziyan verebilecek adımlar atması, binlerce çalışanını kovması, Neuralink’te gruplara çabuk ettirip böylesine büyük bir projenin takvimine baskı uygulaması, Tesla’da tutamayacağı kelamlar vermesi, kripto piyasasını manipüle etmesi ve tüm bunları yaparken hep ‘en doğrusunu’ yaptığını düşünmesi, Musk için işlerin pek de yolunda gitmediğini gösteriyor.
Bu adımlardan ve çizdiği yeni ‘kötücül’ imajdan Musk ve şirketleri nasıl etkilenecek, bu kararlar bizlerin hayatını nasıl etkileyecek, vakit içerisinde daima birlikte göreceğiz…
Kaynaklar: Business Insider, Wired, The Association for Business Psychology, NY Times, Time, International Institute for Management Development, APA Dictionary of Psychology
