Zor oldu ancak 2022 Dünya Kupası’nı Arjantin aldı. Daha doğrusu Lionel Messi… Şef, orkestrayı pek güzel yönetti ve takımını finale taşıdı. Gayesi, 35 yaşında “eksik parçayı tamamlamaktı.”
Başarısızlıkların akabinde ulusal kadrodan kısa müddetliğine ayrılan ve yıllarca süren tenkitlere maruz kalan Arjantinli, artık her türlü övgü ve hayranlığı hak etti. Geçen yıl Amerika Kupası’ndan sonra bu yıl da Dünya Kupası ile artık tam manasıyla ulusal kahraman oldu.
Neyse, futbol nitekim alanda hoş… Yoksa yolsuzluklarla dolu Dünya Futbol Federasyonu (FIFA) ve yaşanan skandalları, bu kupada dönen dolapları hatırlayınca… Ya da Fransa’nın Katar’ın kupaya konut sahipliği yapmasında başrol oynamasını…
Her şey 2010’da yolsuzluklarla suçlanan eski FIFA Lideri Sepp Blater’in 2018’in Rusya’nın, 2022’nin de Katar’ın konut sahipliğinde yapılacağını açıklaması ile başladı. Futbol dünyası hayretler içinde kaldı.
KATAR FUTBOL DÜNYASINI NASIL ŞAŞIRTTI?
Evet, çölün ortasında, o vakit hiçbir futbol altyapısı olmayan küçük lakin çok güçlü bir ülkeye böylesine büyük bir tertip verilmişti. Yalnızca stadyumlar değil, demiryolu, metro, oteller ve ulaşım üzere altyapının neredeyse hiçbiri yoktu. 2022 için kaybeden rakibi ise, ABD idi… Alışılmış, ABD’nin öncülüğünde bütün yolsuzluklar ortaya çıktı. Yıllar süren FBI baskınları, davalar ve rüşvet suçlamalarının akabinde Sepp Blater ve Michael Platini üzere ikonik isimler mahkûm oldu ve istifa etti.
FRANSA’NIN KATAR İLE ‘EKONOMİK’ İLİŞKİLERİ…
Burada Fransa’nın durumu farklı… New York Times gazetesindeki bir yazıya nazaran, bu oylamadan 9 gün evvel 23 Kasım 2010’da, Fransa Cumhurbaşkanının resmi konutu olan Elysee Sarayı’nda bir toplantı yapılıyor.
Odada şu anda Buyruk olan Katar’ın o zamanki Veliaht Prensi Pir Tamim; Katar başbakanı, birkaç Fransız hükümet yetkilisi ve o vakit Avrupa futbolunun (UEFA) Lideri Michel Platini var. Avrupalı federasyonlar üzerinde büyük tesiri olan Platini, Katar’ın kazanacağını ve bunu o zamanki Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy’ye de söylediğini belirtiyor.
KATAR, PSG’Yİ ALIYOR, FRANSA UÇAK SATIYOR
Ve Katar, daha sonra milyarlarca Euro vererek Paris Saint-Germain’i satın alıyor, Messi de dahil birçok ünlü futbolcuyu transfer ediyor.
O vakitler bir Ortadoğu bölgesel televizyon kanalı olan BeIn Sports, Türkiye de dahil olmak üzere Avrupa’da büyüyor ve Fransız futboluna da milyarlarca Euro akıtıyor.
Bundan kısa bir mühlet sonra Fransa, Katar’a milyarlarca dolarlık Rafale savaş uçakları ve Airbus uçakları satıyor. Bütün bunlar tesadüf olamaz ve endüstriyel futbolun içinde dönen dolaplar…
BİZE EMSAL BİR EKONOMİK KRİZ YAŞAYAN ARJANTİNLİLER BİRAZ AVUNUR
Neyse, geçelim… Arjantin kazandı ve âlâ oldu. Birebir bizim üzere bir ekonomik kriz yaşamakta olan Arjantinliler hiç olmazsa kupayla biraz avunur.
Arjantin tahminen de dünyanın en çok krize giren en yüksek enflasyona sahip ülkesi… İşsizlik, yoksulluk, yolsuzluk, sermaye kaçışı, banka hesaplarının dondurulması, grevler, şovlar, borçları geri ödeyememe, devalüasyon… Ekonomik sorun ismine ne varsa hepsini yaşadılar. Ülkede 1944-2022 ortası ortalama yıllık enflasyon oranı yüzde 190… 1990’da yüzde 20 binler ile rekor kırdı.
1998-2002 ortası büyük bir ekonomik buhran yaşandı. Arjantinliler sokaklara çıktı, “Hepsi gitmeli” (¡Que se vayan todos!) diye sloganlarla yürüyüşler yapıldı, dükkanlar yağmalandı. 2001 ülkenin yakın zamanlardaki en makûs yılıydı, onlarca kişi şovlarda hayatını kaybetti, toplumsal kriz tepe yaptı.
ARJANTİN PESOSU EN ÇOK KIYMET YİTİREN PARA ÜNİTESİ…
Sonraki yıllar, dünyadaki para bolluğu sayesinde işler biraz düzeldi, alım gücü arttı.
Ama Arjantin’de ekonomik kriz bitmez. Çok dolarize olmuş Arjantin iktisadı, bildiğimiz nedenlerden ötürü (siyasal istikrarsızlık, yolsuzluk, pandemi, Ukrayna savaşı) bir kere daha krize girdi, her 10 Arjantinli’den 4’ü yoksulluk hududunun altında yaşıyor, Kasım prestijiyle yıllık enflasyon yüzde 92.4… Türkiye’den 8 puan daha yüksek…
Aşırı ölçüde para basan merkez bankası milyarlarca dolar harcayarak para ünitesi Peso’nun kıymetini muhafazaya çalışıyor. Lakin Peso, son bir yılda yüzde 41 ile dolar karşısında en çok paha kaybeden para birimi… Türk Lirası’nın paha kaybı ise yüzde 23.
Yine IMF’den borçlanıyorlar, eski krizlerden kalan borçlarını ödeyemediler lakin bu yılbaşında borç ödemek için 44 milyar dolar aldılar.
Arjantin ile ilgili iktisat kıssaları bitmez. Bu mevzuda örnek bir ülke… Nobel ödüllü ekonomist Simon Kuznets, dünyada dört tip ülke olduğunu söylüyor; Gelişmişler, gelişmekte olanlar, Japonya ve Arjantin…
Arjantin’in meselelerinin nedeni tahminen de; berbat idare, rüşvete ve yolsuzluğa batan önderleri, iş dünyası… Tahminen çok borçlanma, tahminen yargı ve başkanlık sisteminin yapısal sorunları…
LATİN AMERİKA’DA SOL İKTİDARLAR VAADLERİNİ YERİNE GETİREBİLECEK Mİ?
Hazır oralara gitmişken Latin Amerika’ya biraz daha bakalım. Son iki yılda Latin Amerika’nın en büyük ekonomilerine bir sefer daha sol partilerin ya da sol platformların adayları cumhurbaşkanı seçildi.
Brezilya’da Kasım ayında Lula’nın zaferinden evvel, 2018’de Meksika’da, 2019’da Arjantin, 2020’de Bolivya, 2021 sonunda Şili ve de bu yıl Peru ile Kolombiya’da sol eğilimli devlet liderleri işbaşına geldi.
Ancak işleri çok zor… Global iktisatta, ülke ekonomilerinde çok sıkıntı bir devir yaşanıyor ve bölgenin sıkıntıları da giderek büyüyor.
Ekonomik problemlerin hal yoluna koyulması, büyüyen eşitsizlik, yoksulluk, artan dış borçlar üzere yılların problemlerine tahlil gerekiyor. Ayrıyeten, toplumsal dışlanmışlık, eğitime ulaşamama, kamu hizmetleri ve toplumsal güvenlik sisteminin düzeltilmesi üzere kıymetli bahisler da sol iktidarların ana gündem hususları…
PERU’DA CASTILLO’NUN YAPAMADIKLARI
Burada Peru için duralım. Eski bir öğretmen ve sendikacı olan Pedro Castillo, Temmuz 2021’de halkın oylarıyla seçildi. Ülkenin birinci solcu devlet lideriydi. Fakat, 7 Aralık’ta Kongre tarafından vazifesinden azledildi ve ülke karıştı. Peru Yüksek Mahkemesi, gözaltına alınan Castillo için mahpus kararı verdi.
Protesto şovlarında 23 kişi hayatını kaybetti. Başşehir Lima ve öteki kentlerde halk polisle çatışıyor, turistler ülkede mahsur kaldı. Birleşmiş Milletler “endişe verici” açıklaması yaptı. Meksika, Arjantin, Bolivya ve Kolombiya önderleri, Peru Devlet Lideri Castillo’ya takviye vererek, ‘antidemokratik tacizi’ kınadı.
Ancak şu var; Castillo bilhassa fakir ve kırsal kesitin oylarıyla iktidara geldi. Çiftçileri daha fazla sübvansiyon, krediye erişim ve teknik yardımla güçlendirme kelamı verdi.
Enerjisinin birçoklarını partisindeki iç çekişmelere ve çok sağ muhalefete harcadı. Kelam verdiği tarım ıslahatı için bir adım atamadı. Bunun yerine, besin, yakıt ve gübre fiyatlarındaki artışlar en çok oy aldığı kısmı vuruyor.
FAİZ ARTIRIMLARINA DEVAM SİNYALİ
Geçen hafta, beklenildiği üzere, ABD Merkez Bankası (FED), Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve İngiltere Merkez Bankası (BoE) faiz oranlarını yarım puan artırdılar. FED ve ECB, faizleri artırmaya devam edeceklerini açıkladılar.
ECB Lideri Christine Lagarde, “Enflasyonda yüzde 2’lik gayemize geri dönülmesini sağlamak için faiz oranlarının istikrarlı bir süratte değerli ölçüde artması gerektiğine karar veriyoruz” dedi.
Euro bölgesinde enflasyon sayısı Kasım ayında yüzde 10,6’dan yüzde 10’a küçük bir düşüş kaydederken, Lagarde bunun hala “çok yüksek” olduğunu söyledi.
BORSALARDA SERT DÜŞÜŞLER YAŞANDI
Geçen hafta borsalarda sert düşüşler oldu. FED’in agresif faiz artırımlarının dünyanın en büyük iktisadını resesyona sürükleyebileceğine dair endişelerin artmasıyla birlikte Wall Street iki hafta arka arda gerilemiş oldu. Geçen hafta Dow Jones Endeksi yüzde 1.6, S&P 500 yüzde 2 ve Nasdaq endeksi yüzde 2.7 düştü.
Avrupa borsaları da geri çekildi, Almanya’nın DAX endeksi yüzde 3.5, Paris Borsası’nın CAC 40 endeksi yüzde 3 ve Londra’nın FTSE 100 endeksi de yüzde 2 kayıpla haftayı kapattı.
BU HAFTA NELER OLACAK?
Bu hafta ABD’de değerli bilgilerin açıklanacağı ağır bir hafta olacak. PCE fiyat endeksi, şahsî gelir ve harcama, Michigan Üniversitesi’nin tüketici hassaslığı ve sağlam mal siparişleri dahil olmak üzere değerli datalar bekleniyor.
Japonya ve Kanada enflasyon datalarını açıklayacak ve Japonya Merkez Bankası para siyaseti toplantısı yapacak. Ayrıyeten, yatırımcılar Almanya’nın Ifo İş Ortamı Endeksini ve Euro Bölgesi, İngiltere ve Almanya’dan tüketici itimat endekslerini takip edecek.
