Bir tabloyu tarihin en değerli sanat yapıtlarından biri olarak kabul etmemize neden olacak pek çok etmen vardır. Ancak bu etmenler bazen yalnızca biraz sadelik ve gizemdir. Johannes Vermeer tarafından kuzeyin Rönesansı olarak bilinen Hollanda altın çağında resmedilen İnci Küpeli Kız tablosu bu durumun en kıymetli örneğidir. Çünkü İnci Küpeli Kız kim, öyküsü nedir hiçbir şey bilmiyoruz.
İnci Küpeli Kız tablosunun bu kadar gizemli olmasının nedeni, ressamı Johannes Vermeer’in de birebir derece gizemli olmasıdır. Çağdaşlarına nazaran çok daha az eser veren ancak buna karşın ismini sanat tarihine yazdırmayı başaran bu genç ressam da en az yapıtları kadar sıra dışıdır. İnci Küpeli Kız tablosu hakkında kimilerini birinci defa duyacağınız enteresan bilgilere gelin yakından bakalım.
İnci Küpeli Kız tablosunun gizemli kıssası hakkında farklı bilgiler:
- İnci Küpeli Kız tablosunun ressamı uzun yıllar unutulmuştu.
- Tablonun kıssası ya da kızın kim olduğu bilinmiyor.
- Dillere destan bu tablo aslında hayli küçük.
- İnci Küpeli Kız’ın örtüsü, fotoğrafın en değerli yeri.
- İnci Küpeli Kız, aslında inci küpeli kız değil.
- Tabloda pek çok dini öğe gizlendiği düşünülüyor.
- İnci Küpeli Kız tablosu bir avuç bozuk paraya satıldı.
- Belki de yürüttüğümüz bütün kestirimler yanlıştır.
İnci Küpeli Kız tablosunun ressamı uzun yıllar unutulmuştu:
1632 yılında doğan ve epey genç bir yaşta 1675 yılında ölen Hollandalı ressam Johannes Vermeer, öldüğünde büyük bir borç bıraktığı için güçlü olmadığı düşünülür. Ama farklı bir halde fotoğraflarında dönemin en değerli boyalarını kullanmaktan çekinmemiş barok bir ressamdır. 1866 yılında sanat eleştirmeni Thore Bürger tarafından keşfedilene kadar unutulmuş olan Johannes Vermeer’in hayatı boyunca 35 eser resmettiği düşünülüyor. Unutulmuş olsa da keşfedildikten sonra ismi Hollanda altın çağının en değerli ressamları ortasına yazılmıştır.
Tablonun öyküsü ya da kızın kim olduğu bilinmiyor:
Genç bir bayanın oryantalist bir bakış açısı ile resmedildiği İnci Küpeli Kız tablosunda gördüğümüz kadının kim olduğuna dair rastgele bir fikrimiz yok. Kimileri ressamın on çocuğunun en büyüğü olan Maria olduğunu söyler. Kimilerine nazaran ise resmedilen kız bir modeldir. Lakin Johannes Vermeer’in pek de varlıklı biri olmadığını düşünürsek bir model kiralama ihtimalinin çok az olduğu ortada.
İnci Küpeli Kız’ın kim olduğunu bilmiyoruz ancak onun biri olduğundan eminiz. 2018 yılında tablo, özel X ışınlarına sahip bir tarayıcı ile incelendi. İnceleme sonucunda ressamın adım adım fırça darbeleri görüldü. Bu darbeleri yorumlayan uzmanlar; ressamın hayali bir figür çizmediğine, birine bakarak yani model kullanarak çizdiğine, çizim esnasında yapılan değişikliklerin model hareketlerine nazaran düzenlenmiş olduğuna karar verdiler. Bu açıdan incelediğimizde Vermeer’in kızı olma mümkünlüğü artıyor.
Dillere destan bu tablo aslında oldukça küçük:
Resim sanatıyla amatör olarak ilgilenenlerin en büyük yanılgısı, İnci Küpeli Kız üzere tabloların büyük tuvaller üzerine resmedilmiş olduğunu düşünmeleridir. Halbuki tablo, 44,5 x 39 cm genişliğinde bir tuval üzerine resmedilmiştir. Zati onu değişik yapan budur. Bu kadar küçük bir yüzey üzerinde çalışılmasına karşın en küçük detaylar bile gözden kaçırılmamış ve daha da değerlisi devrin boya fiyatlarını düşünürsek kesenin ağzı açılmıştır.
İnci Küpeli Kız’ın örtüsü, fotoğrafın en kıymetli yeri:
Takdir edersiniz ki 17. yüzyıldan bahsediyoruz ve o periyot boyalar bugünkü üzere kimyasallarla değil, doğal gereçlerle üretiliyordu. Bunlar ortasında en kıymetlilerinden biri ise lapis lazuli ismi verilen bir taştan elde edilen lacivert boyadır. Johannes Vermeer bu tabloya o kadar güveniyor olmalı ki bu en değerli rengi İnci Küpeli Kız’ın örtüsünde çokça kullanmaktan çekinmemiş. Elbette kendi maddi durumu buna müsaade vermezdi. Bu çeşit değerli bir boya kullanması, çalıştığı periyot destekçisi olan Pieter van Ruijven sayesinde olmuştur.
İnci Küpeli Kız, aslında inci küpeli kız değil:
Teorik Astronomi profesörü Vincent Icke, 2014 yılında New Scientist mecmuasında İnci Küpeli Kız tablosundaki inci küpenin parlaklığının gerçek bir inciye benzemediğini yazdı. Küratörler Quentin Buvelot ve Ariane van Suchtelen’e nazaran o periyot bu kadar büyük boyuttaki inciler son derece az bulunuyordu ve sırf çok varlıklı birkaç kişi bunlardan birine sahipti. Tüm bu yorumlara nazaran değerlendirdiğimiz vakit tabloda kızın kulağında takılı inci küpeler ya Venedik’ten gelen cam incilerdi ya da gümüşten yapılmış ve inci biçimi verilmiş takılardı.
İnci küpenin gerçekliğiyle alakalı mıdır bilinmez fakat İnci Küpeli Kız tablosunun adı her vakit bu biçimde değildi. İlk vakitler Örtülü Kız, Örtülü Kız Başı, Örtülü Genç Kız, Genç Kız Başı üzere değişik isimlerle anılıyordu. Zannederiz sonraki yıllarda tablosunun odak noktası örtü değil, inci olarak kabul edildi ve bugün bildiğimiz ismiyle anılmaya başladı. Zati devrin ve yapıtların benzerliğinden ötürü İnci Küpeli Kız için Kuzey’in Mona Lisa’sı denilmektedir.
Tabloda pek çok dini öğe gizlendiği düşünülüyor:
İnci Küpeli Kız tablosunun öyküsü kesin olarak bilinmediği için kimi sanat tarihçileri yaptıkları incelemeler sonucunda dönemin ünlü piskoposu St. Francis De Sales’in öğretileri ile tablo ortasında bir ilişki keşfettiler. Buna nazaran tablo, bir bekaret portresidir. Dini öyküye nazaran İshal, Rebecca’ya aşkının işareti olarak küpe vermiştir. Metaforik olarak kulak, erkeğin birinci istediği ve sadakatle korunması gereken yerdir ve kulağa sadece tatlı kelamlar girmelidir. Biraz zorlama bir öykü üzere fakat olur mu olur.
İnci Küpeli Kız tablosu bir avuç bozuk paraya satıldı:
İnci Küpeli Kız tablosu Johannes Vermeer tarafından 1665 yılında yapılsa da keşfedilmesi ve açık artırmaya sunulması lakin 1881 yılında gerçekleşti. Yapılan müzayedede İnci Küpeli Kız tablosu 2 gulden 30 cent üzere komik bir fiyata Hollandalı ordu subayı ve sanat koleksiyoncusu Arnoldus Andries des Tombe’ye satıldı. Tombe öldükten sonra vasiyeti üzerinde tablo Lahey’de bulunan sanat müzesi Mauritshuis’e gönderilmiştir.
Belki de yürüttüğümüz bütün kestirimler yanlıştır:
Tüm resimseverler ve sanat tarihçileri istiyor ki tarih boyunca iz bırakmış tüm eserler bir manaya sahip olsun. Olmayabilir. Mesela İnci Küpeli Kız tablosu kolay bir portre üzere görünse de aslında bir tronie olarak resmedilmiştir. Yani barok sanatkarların farklı renk ve teknikler çizmek için biraz da abartılı olarak resmettikleri bir çalışma.
Sanat tarihçileri Arthur K. Wheelock ve Ben Broos, fotoğrafın tipini temel alarak bir yorumda bulundukları vakit aslında Johannes Vermeer’in burada ne bir kişiyi çizdiğini ne de bir model kullandığını söylediler. Yani İnci Küpeli Kız hiçbir vakte ve hiçbir yere ilişkin olmayan; sırf egzotik giysiler içinde resmedilmiş hayali bir genç kız olabilir. Böylesi çok daha ilgi cazip değil mi?
Hollanda altın çağının kıymetli ressamlarından Johannes Vermeer imzalı İnci Küpeli Kız tablosu hakkındaki sıra dışı bilgilerden ve az bilinen ayrıntılardan bahsettik. Ne dersiniz, tablo biraz abartılıyor mu yoksa hakikaten dedikleri kadar büyüleyici bir istikameti var mı?
Bu şekil içerikleri seviyorsanız bunlara da göz atmak isteyebilirsiniz:
