Bugün İstanbul’da gezilecek yerler diye kime sorsanız kesinlikle sayacağı yerlerden bir tanesi de Rumeli Hisarı olacaktır. Günümüzden yüzlerce yıl evvel yapılan ve pek çok sefer tadilata alınan bu görkemli yapı, bugün İstanbul’un en tanınan ziyaret yerlerinden bir adedidir. Rumeli Hisarı sırf hoş bir yapı değildir; aynı vakitte Osmanlı mimarisinin, askeri kanısının ve tarihinin en başarılı yapıtlarından bir adedidir.
Anadolu Hisarı’nın çabucak karşısında bulunan Rumeli Hisarı, İstanbul Boğazı’nın en dar noktasına yapılmıştır. Zira asıl gayesi şık bir eser yapmak değil, İstanbul’un fethi sırasında Bizans’a yardıma gelecek gemileri durdurmaktır. Hepimizin bildiği üzere bu işi hakkıyla yerine getirmiş ve İstanbul’un fethedilmesinde büyük rol oynamıştır. Gelin Rumeli Hisarı’nın tarihine ve İstanbul’un fethi sırasında oynadığı role yakından bakalım.
İlk olarak; Rumeli Hisarı hangi padişah devrinde, kim tarafından yaptırılmıştır?
Rumeli Hisarı; Osmanlı İmparatorluğu’nun yedinci padişahı olan ve İstanbul’u fethettikten sonra Fatih Sultan Mehmet olarak anılan II. Mehmed tarafından yaptırılmıştır. Fatih Sultan Mehmet’in askeri dehasının bir örneği olarak kabul edilen Rumeli Hisarı, kısacık bir mühlet içinde o kadar başarılı bir formda yapılmıştır ki bu açıdan devrin Osmanlı mimarisinin de seçkin bir örneği olarak kabul edilmektedir.
Fetihten çabucak evvel planlandı: Rumeli Hisarı ne vakit yaptırıldı?
Rivayete nazaran II. Mehmed’in aklında aslında her vakit İstanbul’u fethetmek vardı. Bu niyet ile 1451 yılında Karaman seferinden dönen sultan direkt olarak İstanbul’a gitti ve boğazı incelemeye başladı. Yapılacak bir sefer öncesi boğazın gerçek manada denetim altına alınması için Anadolu Hisarı’nın yetersiz olduğunu gördü.
Özellikle sefer sırasında Bizans’a Karadeniz’den yardıma gelecek olan gemilerin durdurulması gerektiğine inanan II. Mehmed, bir kale planını şahsen kendisi oluşturarak Mart 1452 tarihinde inşaatın başlamasını emretti. 15 Nisan 1452 tarihinde temeli atıldığı düşünülen kale, birkaç ay üzere kısa bir mühlet içerisinde yapıldı ve Ağustos ayında tamamlandı.
Peki Rumeli Hisarı neden yapıldı, maksadı ne?
Fatih vakfiyelerinde Kulle-i Cedide, Neşri tarihinde Yenice Hisar, farklı tarih yazımlarında Boğazkesen Hisarı olarak isimlendirilen Rumeli Hisarı; II. Mehmed’in askeri dehasının bir eseri olarak kabul edilir. Çünkü Anadolu Hisarı’nın tam karşısına, İstanbul Boğazı’nın 600 metreye kadar daraldığı en dar noktasına yaptırılmıştır.
Hani klasik bir tarih cümlesi vardır, Haliç’e zincir gerilerek gemilerin girişi engellendi, denir; işte bu zincirlerin bir ucu Anadolu Hisarı’nda, öteki ucu ise Rumeli Hisarı’ndadır. Fetih sırasında Karadeniz’den Bizans’ın yardımına gelen gemiler görüldüğü vakit bu zincir gerilmiş ve Boğaz’a girmeleri, hasebiyle da Bizans’a yardım etmeleri engellenmiştir.
Elbette Rumeli Hisarı sırf zincir ucunun bağlandığı bir takviye noktası olarak kullanılmadı. Dönemin silah teknolojilerine nazaran üstün bir halde dökülen topların bir kısmı bu kale üzerine konuşlandırıldı. Böylelikle durdurulan gemilerin uzaktan da olsa Bizans’a yardım etmeleri engellenmiş oldu.
Biraz da Rumeli Hisarı’nın mimari özelliklerine bakalım:
Yapımında 6 binden fazla ustanın, personelin ve mimarın çalıştığı iddia edilen Rumeli Hisarı, 60 bin metrekarelik bir alana yapılmıştır. Duvarların kuzeyden güneye uzunluğu 250 metre, doğudan batıya uzunluğu ise 125 metredir. 4 ana kapının yanı sıra cephane ve erzak için kapalı kapılara sahiptir. 13 burca sahip olan Rumeli Hisarı’nın birtakım duvarları 7 metre kalınlığa ulaşmaktadır.
Tarihi yapı yıllar içinde pek çok defa restore edildi:
1452 yılında tamamlanmış olan Rumeli Hisarı en büyük ziyanları 1509 yılındaki zelzelede ve 1746 yılındaki büyük İstanbul yangınında gördü. Her iki periyotta de tamir edilerek eski heybetine kavuşan yapı, III. Selim periyodunda de kapsamlı bir onarımdan geçmiştir. Günümüzde de muhakkak kesimleri vakit zaman restore edilen Rumeli Hisarı’nın en kapsamlı restore çalışmalarından bir tanesi 1953 yılında gerçekleşmiştir.
Rumeli Hisarı’nın yapılışı hakkında kimi efsaneler var:
Rumeli Hisarı yapıldığı periyotta bu bölge Osmanlı toprağı olmadığı için Bizans imparatoru Konstantin’den müsaade alınması gerekir. II. Mehmed bir elçi göndererek buraya bir av köşkü yapmak için müsaade ister. İmparator müsaade verir fakat sırf bir dana derisinin kapladığı alan kadar olması gerektiğini söyler. II. Mehmed, bir dana derisini ince kestirerek birbirine bağlatır ve bu dev alanı kaplayacak bir hal yaratır.
Başka bir efsaneye nazaran ise Konstantin, buranın Galatalıların bölgesini olduğunu söyleyerek onlardan müsaade alınmasını gerektiğini belirtir. II. Mehmed, Galatalıların gözünü korkutarak izin vermelerini beklemeden hisarı yaptırır. Öbür bir rivayete nazaran ise Rumeli Hisarı’nın birinci haline üstten baktığınız vakit Arapça harflerle Muhammed yazdığını görürsünüz. Elbette bunların tarihi bir gerçekliği olmadığını söyleyebiliriz.
Gelelim Rumeli Hisarı’nın İstanbul’un fethi sırasındaki rolüne:
Bundan sonrası tarih derler ya, sahiden de o denli. Şimdi genç bir padişah olan II. Mehmed pek çok şahsa nazaran uzunluğundan bir işe kalkışarak İstanbul’a bir sefer düzenledi ve bir kale olan İstanbul’un etrafı kuşatıldı. Kuşatmalar kuvvetli seferlerdir zira kalenin etrafı gerçek bir halde sarılmazsa alınan yardımlar sayesinde kale içindekiler yıllarda orada kalabilir.
II. Mehmed’in askeri dehası işte bu noktada devreye giriyor. Hepimizin bildiği üzere o periyoda kadar eşi gibisi görülmemiş toplar tasarladı ve bunları usta ellere döktürdü. Devasa toplar yıkılmaz zannedilen kale surlarını un ufak edince dünya tarihini değiştiren olaylar silsilesinin birinci adımı olarak İstanbul fethedildi.
Kuşatma sırasında kaleleri yok etmek bir muvaffakiyettir lakin kalenin yardım almasını engellemek daha da büyük bir muvaffakiyettir. İşte bu büyük muvaffakiyet Rumeli Hisarı sayesinde gerçekleşti. Hristiyan dünyası geç de olsa Bizans’a yardım gönderdi. Lakin bu yardımlar Rumeli Hisarı’ndaki toplar ve Haliç’e çekilen zincir sayesinde engellendi.
Peki ya Rumeli Hisarı olmasaydı diye soracak olursanız evet, tahminen yeniden İstanbul fethedilirdi lakin Bizans yardım alırdı. Yardım alan Bizans çok daha uzun müddet direnebilir ve güç kazanabilirdi. Direnme ve savaşma gücü artan bir Bizans hem de çok daha uzun müddette fethedilir hem de Türk ordusuna çok daha büyük ziyanlar verebilirdi.
Bugün Rumeli Hisarı’nın durumu:
Bugün İstanbul’un Sarıyer ilçesinde bulunan Rumeli Hisarı, yerli ve yabancı turistlerin en tanınan ziyaret noktalarından bir adedidir. Fetih devrinde kullanılan top ve zincirlerin bir kısmı burada sergilenmektedir. Aynı vakitte pek çok restoran da yeniden burada bulunmaktadır. Ziyaretçilerin tarihi dokuya hasar vermesi nedeniyle vakit zaman bölgedeki faaliyetler kısıtlanmaktadır.
İstanbul fethi sırasında büyük rol oynayan Rumeli Hisarı tarihi hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsederek bu yapının değerini ve bugünkü durumunu anlattık. Rumeli Hisarı sizce de gerektiği üzere korunuyor mu? Bahis hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.