Bazı masa oyunları için gerekli gereçleri toplamak hayli sıkıntı olabilir lakin elinizde 52’lik bir iskambil kağıdı destesi varsa önünüz açık, oynayabileceğiniz sayısız oyun var. Bu oyunlardan kimileri bizim kültürümüze özel olsa bile farklı olan, dünyanın neresine giderseniz gidin kupa, maça, karo, sinek olarak tıpkı iskambil kağıtları ile karşılaşır ve pek çok oyunu tıpkı kurallara nazaran oynarsınız.
İskambil kağıtlarının böylesine milletlerarası bir kabule dayalı olmasının nedeni, tarihin en eski oyunlarından bir tanesi olmasıdır. Günümüzden yüzlerce yıl evvel ortaya çıkmış olan bu oyun kağıtları aslında bir devir çok kıymetli oldukları için asillerin oyunu olarak kabul ediliyor ve buna nazaran manalar taşıyorlardı. Kupa, maça, karo, sinek manası nedir; iskambil kağıtları neyi, kimi temsil ediyor gelin yakından bakalım.
İskambil kağıdı hakkında birinci kayıtlar 10. yüzyıla dayanıyor:
İskambil kağıtlarının manasına ve yayılma sürecine bakmadan evvel bu cins oyun kartları ile birinci sefer nerede karşılaştığımızdan bahsedelim. Uzmanlara nazaran bir oyun kartı ve domino taşı ile oynanan oyunlardan bahseden birinci ve en eski kaynak 10. yüzyılda Çin’de kaleme alınmıştır. Ancak bu kartlardan sadece üstünkörü bahsedilmiştir. Bugün oynadığımız iskambil kağıtlarına ne kadar benziyorlardı bilemiyoruz.
Bildiğimiz manadaki iskambil kağıdı birinci sefer 14. yüzyıl Avrupa’sında ortaya çıktı:
Bugün bildiğimiz manadaki birinci iskambil kağıtları ile 1370’li yıllarda Avrupa’da karşılaşıyoruz. İtalya ve İspanya’da görülen bu kartlar, kıtaya Memlüklü tüccarlar tarafından getirilmiştir. Bu açıdan baktığımız vakit kesin olmamakla birlikte Çin’de oynanan kart oyunun bir biçimde Araplara geçtiği ve onlardan da tüccarlar aracılığıyla Avrupa’ya tanıtıldığını söylemek mümkün.
O periyotta kullanılan kartlar el personelliği ile üretiliyor ve tek tek boyanıyordu. Yani her biri birer sanat yapıtı olduğu için son derece kıymetliydi. Elbette bu kıymetli zevk süratle Avrupa’nın asilleri ortasında yayılmaya başladı. Hatta devrin Fransa hükümdarının gerçek bir kağıt oyunu tutkunu olduğundan bahsedilir. Asillere has bu değerli zevkin halka yayılması ise hiç de uzun sürmedi.
Matbaanın icadı ile birlikte kağıt oynamayan kalmadı:
15. yüzyılın birinci yıllarında Almanya’da matbaanın icat edilmesi ile birlikte elbette sadece matbu kitaplar değil, iskambil kağıdı üzere cümbüş araçları da üretilmeye başladı. Fransızların el personelliği ile birer sanat yapıtı olarak ürettiği oyun kağıtları artık matbaada basitçe ve çok daha ucuza üretilebiliyordu. Elbette buna en çok sevinen halk oldu.
O vakte kadar iki kişilik oynanan oyunlar ya da zarla oynanan kumar oyunları popülerken iskambil kağıtlarının uygun fiyata üretilip satılması ile birlikte kağıt oyunları moda haline geldi. Daha da ilginci, iskambil kağıtlarına bayanların ağır ilgisi vardı. Hatta o devrin sanat yapıtlarını incelediğiniz vakit kağıt oynayan bayanların alımlı figürler olarak resmedildiğini fark edersiniz.
Kilise durur mu, yapıştırmış cezayı:
Tarihsel sürece baktığımız vakit cümbüş gayeli oyun oynamanın insanlık için oldukça yeni bir olgu olduğunu görüyoruz. İnsanlar bu cins oyunları kumar emeliyle oynarlardı, iskambil kağıdında da birebiri yaşandı. Kumarbazlar bu türlü yeni bir oyun görünce çabucak şeytana uydular ve kumarı kendilerince çok daha eğlenceli bir hale getirdiler.
Elbette o periyodun baskın gücü olan kilise ve krallık bu durumdan rahatsız oldu. Haksız da sayılmazlar, sonuçta kumar bütün kötülüklerin anasıdır. 17. yüzyılda Fransız kilisesi ve kral, kumar oynayanlara vefata bile varan cezalar verdi ve iskambil kağıdı üretimini devlet inhisarına alındı. Misal bir tedbiri 18. yüzyılda İngiltere almış ve damga yasası ile iskambil kağıdı üretimini oldukça zorlaştırmıştır.
İskambil kağıdını tanıyalım:
14. yüzyıldan beri iskambil kağıdı 52 kağıttan oluşan bir destedir. Kupa, maça, karo, sinek olarak kırmızı ve siyah renklerde dört sınıfa ilişkin 1 – 10 ortası sayıların yazıldığı kartlar ile vale, kız, papaz olarak isimlendirilen sembollerin olduğu kartlar vardır. Bunlara ek olarak birtakım oyunlarda kullanılan iki adet de joker kağıt vardır. Standart deste 52’liktir fakat kimi oyunlar için çok daha fazla kart gerektiği için birden fazla deste kullanılabilir.
Karo, sinek, kupa, maça manası nedir? İskambil kağıdı neyi, kimi temsil eder?
- Kupa
- Maça
- Karo
- Sinek
Kupa
Fransızların coeur, İngilizlerin hearts olarak isimlendirdiği kupa sınıfı iskambil kağıtları, bir kalbe benzese bile aslında bu halin özgünü bir kalkandır ve asil sınıf ile kiliseyi temsil etmektedir. Kupa sembollerine bakarsanız hepsinin güler yüzlü olduğunu görürsünüz.
Elementi toprak olan kupa sınıfı tıpkı vakitte aşk, arkadaşlık ve aile anlamına da gelmektedir. Kupa sınıfında vale La Hire, kız Judith, papaz ise Fransa Hükümdarı VII. Charles’i temsil etmektedir.
Maça
Fransızların pike, İngilizlerin spades olarak isimlendirdiği maça sınıfı iskambil kağıtları, 14. yüzyılda Fransa’da yaygın olarak kullanılan mızrak ucu formundan uyarlanmıştır ve askeri sınıfı yani orduyu temsil eder.
Elementi hava olan maça sınıfı birebir vakitte ölüm, yazgı, ihanet anlamına da gelmektedir. Maça sınıfında vale Ogier The Dane, kız Athena, papaz ise Hz. Davud’u temsil etmektedir.
Karo
Fransızların carreau, İngilizlerin diamonds olarak isimlendirdiği karo sınıfı iskambil kağıtları, 14. yüzyılda Fransa’daki ticari deniz işletmelerinde kullanılan kiremit biçiminden uyarlanmıştır ve orta sınıfı temsil eder.
Elementi toprak olan karo sınıfı tıpkı vakitte kariyer, para ve seyahat anlamına da gelmektedir. Karo sınıfında vale Julius Sezar, kız Hz. Yakub’un karısı Rachel, papaz ise Truvalı Prens Hector’u temsil etmektedir.
Sinek
Fransızların trèfle, İngilizlerin clubs olarak isimlendirdiği sinek sınıfı iskambil kağıtları yonca yaprağı biçimindedir ve köylü sınıfı temsil eder. Bu nedenle sınıf bedeline nazaran oynanan oyunlarda sinekler en bedelsiz kağıtlardır.
Elementi ateş olan olan sinek sınıfı birebir vakitte iş hayatı ve çalışma hayatı anlamına da gelmektedir. Sinek sınıfında vale Büyük İskender, kız Argeia, papaz ise Sir Lancelot’u temsil etmektedir.
Bonus: bir de bunları öğrendikten sonra dinleyin
Kupa, maça, sinek, karo manası nedir; iskambil kağıtları neyi, kimi temsil eder gibi merak edilen soruları yanıtlayarak dünyanın en tanınan kağıt oyununun tarihinden bahsettik. Hatırlatalım, iskambil kağıdı oyunları cümbüş için birebirdir lakin kumar zati yasa dışı ve son derece ziyanlı bir bağımlılıktır.
