Bugün artık dijital müzik platformları sayesinde tek dokunuşla milyonlarca müziğe ulaşabiliyoruz lakin öncesinde MP3, CD, kaset, plak üzere aygıtlar dışında müzik dinleme bahtımız neredeyse yoktu. Bunlar ortasında en dikkat çeken plak oluyor zira uzun yıllar boyunca dinleme alışkanlıklarımızı belirleyen plak, bir mühlet ortadan kaybolduktan sonra yakın vakitte yine ortaya çıktı ve inanılmaz bir süratle tanınan oldu.
Elbette bugün bildiğimiz manadaki plak bir günde gelişmedi. Yıllar içinde farklı kayıtlar alan plaklar çıktı ve plak çeşitleri de tam olarak bu nedenle var. Her biri devrin müzik dinleme alışkanlıklarını değiştirmeyi başarmış olan plak çeşitleri birbirine benzeri aygıtlar olsalar bile ortalarında pek çok temel fark var. Plak çeşitleri nelerdir, ortalarındaki fark nedir gelin yakından bakalım ve plak dünyası hakkında kimi enteresan bilgileri görelim
Detaylarına geçmeden evvel plak nedir biraz tanıyalım:
İlk kere 1870’li yıllarda Thomas Edison’un fonograf isimli bir aygıt icat etmesi ile birlikte hayatımıza giren plak, bir çeşit ses depolama aygıtıdır. Dijital formülden farklı olarak plak üzerine ses analog bir biçimde kaydedilir. 1970’li yıllara kadar müzik alışkanlıklarımızın tam merkezi olan plak hakkında çok daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak için buradaki yazımızı inceleyebilirsiniz.
Kaç çeşit plak var, plaklar kaça ayrılır?
- Yapım materyaline nazaran plaklar;
- Ebonit, şellak plak
- Plastik, vinyl plak
- Selülozlu laxuer kaplama alüminyum plak
- Ses kanal cinsine nazaran plaklar;
- Mono, tek kanalı plak
- Stereo, çift kanallı plak
- Matris, quadrophonic plak
- Devir sayısına nazaran plaklar;
- Dakikada 33 ⅓ evre yapan 33 periyotlu plak
- Dakikada 45 evre yapan 45 zamanlı plak
- Dakikada 78 bölüm yapan 78 evreli plak
- Dakikada 16 ⅔ periyot yapan 16 evreli plak
- Çaplarına nazaran plaklar;
- 17 santimlik 7 inç plaklar
- 25 santimlik 10 inç plaklar
- 30 santimlik 12 inç plaklar
- Sınıflarına nazaran plaklar;
- 25 – 30 cm çapında ebonitten 78 bölümlü standart plak
- 25 cm çapında vinylden 45 periyotlu 45’lik plak
- 17 – 25 – 30 cm çapında vinylden 33 dönemli longplay, uzunçalar plak
Malzemesine, zaman sayısına, çapına ve sınıfına nazaran genel olarak plaklar bu halde. Elbette bu çeşitler halk ortasında bu formda anılmıyor, bu cins bir sınıflandırma genel olarak işin uzmanları tarafından yapılıyor fakat şayet aklınızda bir koleksiyon yapma fikri varsa plak almadan evvel bu çeşitlere nazaran seçim yapmak isteyebilirsiniz.
Peki en bilinen plak çeşitleri nelerdir, farkları neler? Aslında isimleri ‘devir hızlarından’ geliyor.
- 78’lik plak
- 33’lük plak
- 45’lik plak
Ağır yapısı nedeniyle taş plak olarak da anılan 78’lik plak:
78’lik plak, dünyada ve ülkemizde seri üretimi yapılan birinci plak çeşididir. Sonraki yıllarda çıkacak plak tiplerine nazaran çok daha kırılgan ve ağır bir yapısı vardı. Bu yapısı nedeniyle ülkemizde taş plak olarak da anılan 78’lik plak, dakikada 78 rpm bölüm suratında çalıştığı için bu isimle anılmıştır. Kendinden evvelkilere nazaran daha kaliteli olduğu için önü ve gerisi beşer dakika kayıt alabiliyordu. Birebir devir yani 19. yüzyılın son günlerinde 16 bölümlük plaklar da çıkmış lakin hiç kimse tarafından sevilmemiştir.
Ülkemizde uzunçalar olarak bilinen 33’lük plak:
78’lik plaklar hoştu fakat hem ağır hem de son derece kırılgandı. Amerikan Columbia firması plakları uygunlaştırmak için yaptığı çalışmalar sonucu 1930 yılında üzeri bir cins reçine örtülü plaklar çıkardı. Üzerindeki kaplama sayesinde bu plaklar çok daha sağlamdı. Dakikada 33 1/3 rpm evre suratında çalıştığı için 33’lük plak olarak isimlendirilen bu plaklara longplay, ülkemizde ise uzunçalar denmektedir. Uzunçalar zira geniştir ve bu nedenle de çok daha uzun kayıt alabilmektedir.
Çok daha küçük ve kullanışlı olan 45’lik plak:
33’lük plaklar da hoştu lakin bir sıkıntıları vardı, çok büyüktüler. Plakların bu sıkıntısına odaklanan RCA Victor isimli bir şirket, 1949 yılında 7 inç yani yaklaşık 17 santimlik plaklar çıkardı. Bu plaklar dakikada 45 rpm bölüm suratında çalıştıkları için kısaca 45’lik olarak isimlendirilirler. Küçük olmalarına karşın kayıt uzunluğu konusunda sorun yaratmadıkları için en tanınan plak çeşitlerinden oldular.
Biraz da plakların farklı dünyasına dalalım:
- Tüm vakitlerin en çok satan plak rekoru Michael Jackson’a ilişkin.
- Uzayda dolaşan iki plak var.
- Dünyanın en büyük plak koleksiyonu Brezilyalı bir iş insanına ilişkin.
- Küçük bir sır, 45’lik plakların sesi daha düzgün.
- Dünyada plak satışları hiç durmadan artıyor.
Tüm vakitlerin en çok satan plak rekoru Michael Jackson’a ilişkin:
Elbette bu rekorun sahibi pop müziğin hükümdarı Michael Jackson olmasa olmazdı. Michael Jackson’ın 1982 yılında çıkardığı Thriller isimli albümünün plakları 27 milyondan fazla kopya satarak tüm vakitlerin en çok satılan plak rekorunun sahibi olmuştur. CD satışları da hesaplandığı vakit albümün 70 milyondan fazla sattığı varsayım ediliyor.
Uzayda dolaşan iki plak var:
NASA’nın 1977 yılında uzayın bilinmez noktalarını keşfetmek emeliyle gönderdiği Voyager 1 ve Voyager 2 araçlarına birer tane altın plak yerleştirildi. Bu plaklarda Türkçe dahil 55 lisanda selam, farklı müzikler ve dünya sesleri bulunuyor. Yani plaklar aracılığıyla uzaylılara dost olduğumuz iletisi iletilmek istenmiştir.
Dünyanın en büyük plak koleksiyonu Brezilyalı bir iş insanına ilişkin:
Eğer yeni yeni plak koleksiyonu yapmaya başladıysanız bu bilgi biraz moralinizi bozabilir. 2016 yılında Brezilyalı iş insanı José Roberto Alves Freitas, dünyanın en büyük plak koleksiyonuna sahip kişi olarak kayıtlara geçti. Freitas’ın 6 milyondan fazla plağı var. Vardı demek daha gerçek olacak zira kendisi devamlı yeni plak almaya devam ediyor. Üstelik full time olarak bu plakların paklığı ile ilgilenen özel bir takımı bile var.
Küçük bir sır, 45’lik plakların sesi daha düzgün:
Plak kaydı mı dijital kayıt mı daha uygun sorusuna yanıtınız plak ise soralım, hangi plak kaydı daha güzel? İşin teknik ayrıntısına bakacak olursak 45’lik plak sesinin çok daha uygun olduğunu açık bir halde söyleyebiliriz. Çünkü 45’lik plak 45 rpm dönemde yani 33’lük plağa nazaran daha süratli formda hareket ettiği için çok daha fazla biçimde dalga biçimine sahiptir. Tümsek ve olukların fazla olması demek, ses kalitesinin çok daha yüksek olduğu manasına gelir.
Dünyada plak satışları hiç durmadan artıyor:
Plaktan bahsederken ister istemez di’li geçmiş vakit kullanıyoruz ancak aslında plak giderek tanınan hale geliyor. 2021 yılının birinci altı ayında sadece ABD’de 20 milyondan fazla plak satıldı ve 10 milyar dolara yakın gelir elde edildi. 2022 yılının birinci altı ayında da bu sayı yaklaşık 20 milyon adet plak. Bir de bütün dünyayı düşünün!
Uzun yıllar müzik dinleme alışkanlıklarımızı belirleyen ve son yıllarda yine tanınan hale gelen plak çeşitleri nelerdir sorusunu yanıtlayarak plak dünyası hakkında bilmeniz gereken enteresan ayrıntılardan bahsettik. Plaklar hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
