Su ayak izi, mal ve hizmetlerin üretimi için kullanılan tatlı su ölçüsünü tabir ediyor. Daha doğrusu bu, insanların tükettikleri yahut kirlettikleri tatlı su ölçüsünün ölçümüdür diyebiliriz. Örneğin pirinç yetiştirmek yahut otomobillere yakıt tahsis etmek üzere durumlarda kullanılan su ölçüsünün ölçümü bize bu müsaade ne boyutlarda olduğunu gösteriyor.
Ülkelerin tek tek ve hatta global çapta bile ne kadar su tükettikleri litre yahut metreküp cinsinden ölçülebiliyor. Kısacası üretimden tüketime kadar tüm tedarik zincirlerinin, ne kadar su kullandıklarını ve kirlettiklerini bu sayede öğrenebiliyorsunuz. Pekala bu durumun hayatımıza etkisi nedir?
Aslında bu biraz da ”su israfının ve suyun bilinçsiz kullanımının” boyutlarını anlatan bir problem.
Örneğin tüm dünyadaki şirketlerin faaliyetleri açısından su ayak izine baktığınızda bunun, üretimdeki ton başına, hektar başına, para ünitesi başına ölçümünü yapabiliyorsunuz. Bilhassa şirket bazlı su ayak izi ölçümü yapmak çok önemli çünkü suyun nereden ve ne vakit alındığı bu sayede tespit edilebiliyor. Böylelikle su kaynaklarının kıt olduğu bölgelerden su alınmışsa bunun için çabucak harekete geçmek gerekiyor. Yani çabucak o kaynaklardan su alımının kesilmesi için bilinçlendirme çalışmaları başlatmak lazım desek daha hakikat.
Bu noktada su ayak izi konusunda yapılan bilinçlendirme faaliyetlerinden ve bu kavramın ortaya çıkışından biraz bahsetmek gerekiyor. Su ayak izi, 2002 yılında Sıhhat Girişimcileri Birliği’nin Unesco kolunda çalışan akademisyen Arjen Hoekstra tarafından ortaya atılan bir kavram. Akabinde 2008 yılında birçok daldan iş insanları bu probleme ilgi gösterdiği için Hoekstra, ”Su Ayak İzi Ağı’ isimli bir topluluk kuruyor.
Böylece bu ağ, su israfının ve suyun bilinçsiz kullanımının ne sonuçlara yol açacağı konusunda bilgiler vermeye başlıyor. Hatta suyu sürdürülebilir biçimde nasıl kullanabileceğimiz konusunda da farkındalık yaratmak istiyorlar. En kolayından bu, birey olarak bizlerin günlük ömürde ne kadar suya muhtaçlık duyduğumuz ve tıpkı halde şirketlerin üretim faaliyetlerinde ne kadar suya gereksinim duyduğu konusunda bilgilendirme yapan bir oluşum. Bu sayede ederinden fazla kullanmayarak su kaynaklarımızı koruyabileceğimize inanıyorlar.
Çünkü artık beşerler bilinçlenmezse, karbon ayak izinin iklim değişikliğini meydana getirdiği üzere, nüfus artış sorunu yaşayan günümüz toplumları da su tedarik etmede sorun yaşayabilir.
Hatta Arjen Hoekstra ve akademisyen Mesfin Mekonnen tarafından gerçekleştirilen çalışmaya göre her insan, yılda ortalama 1.385 metreküp su tüketiyor. Bir diğer örnek olarak Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO), 10 dakikalık bir duş aldığımızda yaklaşık 200 litre su tükettiğimizi söz ettiğini verebiliriz.
Mesela Birleşmiş Milletler’e nazaran, 2050 yılına kadar insan nüfusu 10 milyar şahsa yaklaşacağı için su kaynaklarını hakikat kullanmamak, dünyada yaşayan tüm canlıların yaşamını tehlikeye atıyor. Yani gördüğünüz üzere kullanım oranı bu biçimde artmaya devam ederse sahiden de tüketecek su bulmakta zorlanabiliriz.
Arjen Y. Hoekstra’ya nazaran su konusunda yaşanan bu meselelerin temel kaynağı, genelde global iktisadın işleyişidir. Çünkü birçok ülke, üretiminde suyun ağır oranda kullanıldığı malları ithal olarak alıyor. Bu durum, suyun akılcı kullanımı ve korunması için gereken yaptırımların eksik olduğu ihracat bölgelerinde, su kaynaklarının tükenme tehlikesi altına girmelerine yol açıyor. Zira daima arz talep sisteminin işlediği kapitalist bir piyasa ve ihracat bölgelerinde harcanması gereken bir kaynak sirkülasyonu söz konusu.
Şimdi bir de bu su ayak izinin cinslerine bakalım.
Yeşil, mavi ve gri olmak üzere üç çeşidi vardır. Bunlar, suyun nereden geldiğini bizlere gösterir. Mesela yeşil su ayak izi; toprağın köklerinde depolanan, buharlaşan yahut yağmur ve kar üzere sebeplerle orada biriken sudur. Bu bilhassa tarımda, bahçecilikte ve orman eserlerinde kullanılır. Mavi; yüzey yahut yer altı su kaynaklarından elde edilen, buharlaştırılan ve bir esere yahut denize dökülen sudur. Sulu tarım, sanayi ve evsel su kullanımında bu ayak izine rastlanabilir.
Gri ayak izi; kirliliği azaltmak ve suyun kalitesini artırmak emelli kullanılan su ölçüsünü söz eder. Aslında bu kirliliği azaltma odaklı olsa da kirletilen su ölçüsünü bize gösterir. Mesela yer altındaki boru çizgileriyle bir tatlı su kaynağına, yağış sonrası biriken suların boşaltılmasını buna örnek verebiliriz.
Şimdi farklı örneklerle mevzuyu ele almaya devam edelim. Mesela BM Besin ve Tarım Örgütü’nün bilgilerine nazaran besinlerin su ayak izi, global çaptaki su kullanımının %70’ini oluşturuyor. Misal bir kilogram sığır eti üretimi için yaklaşık 15 bin litre su gerekiyor. Bu suyun, %93’ü yeşil, %4’ü mavi, %3’ü gri su ayak izi kapsamına giriyor. Zira etin üretimi konusuna baktığımızda nasıl üretildiği, büyükbaş hayvanın beslenme biçiminin nasıl olduğu ve tüm bunların nerede faaliyete girdiği (menşei) üzere faktörler değer kazanıyor. Bu da su ayak izinin oranı konusunda belirleyici diyebiliriz.
Yine BM Gıda ve Tarım Örgütü’ne nazaran, bir litre süt üretmek için 1.000 litre su gerekiyor. Düşünün yalnızca bir litre sütten bahsediyoruz. Keza Hollanda’da üretilen 150 gramlık bir soya burgerinin su ayak izi de yaklaşık 160 litre falan oluyor. Tıpkı ülkede kırmızı etten burger yapmak istendi diyelim, o vakit da bu ortalama 1.000 litre suya mal oluyor. Örneğin pirinçte 1.700 litre, peynirde 2.500 litre, bir fincan kahvede de 840 litre su ayak izi bulunuyor. Siz bu bahsettiklerimiz haricinde farklı besinlerin su ayak izine bakmak isterseniz, buradan ayrıntıları inceleyebilirsiniz.
Su ayak izinin dünyadaki ve Türkiye’deki durumu:
Su Ayak İzi Ağı’nın yaptığı araştırmanın bilgilerine nazaran, kişi başına günde 10.000 litre ile Moğolistan, 9.600 ile Nijerya, 9.500 ile Bolivya; 8.600 ile Birleşik Arap Emirlikleri ve 7.800 ile Amerika Birleşik Devletleri en fazla su ayak izine sahip olan ülkelerdir. Çin’in yıl bazındaki su ayak izi, kişi başına yaklaşık 1.070 metreküptür. Keza Japonya’da yıllık, 1.380 metreküp su ayak izi görüldüğünü söyleyebiliriz.
1996-2005 devrinde insanlığın global su ayak izi yılda, 9.087 milyar metreküp olarak kayda geçti. Bunların %74’ü yeşil, %11’ü mavi, %15’i gri su ayak iziydi. Ziraî üretim ise %92 oranında su ayak izine sahip olması bakımından, bu hususta epeyce büyük bir yer kaplıyor. Ayrıyeten su kıtlığı her yıl, en az bir ay boyunca 2.7 milyardan fazla insanı da etkiliyor.
Doğal Hayatı Müdafaa Vafkı’nın 2014 tarihli raporuna nazaran, Türkiye’nin coğrafik açıdan %36”lık bir kısmında tarım faaliyeti yapılıyor. Bu açıdan su ayak izi oranlarına baktığımızda; %89’luk dilimde tarım, %7’lik oranda evsel su kullanımı, %4’lük kapsamda da endüstriyel üretim karşımıza çıkıyor. Türkiye’de tüketim kaynaklı meydana gelen su ayak izi ise yaklaşık olarak 140.2 milyar metreküp bölü yıl olarak hesaplanıyor. Böylelikle bunun %66’sının yeşil, %17’sinin mavi ve %17’sinin de gri ayak müsaadeden oluştuğu görülüyor.
Herkesin aklında tek bir soru: Pekala daha şuurlu olmak için su ayak izini nasıl hesaplayabiliriz?
Diyelim bir ülkenin su ayak izini ölçmek istiyorsunuz. O vakit karşınıza toplam tüketim hacmi, tüketim alışkanlıkları, iklim ve ziraî faaliyetler üzere dört faktör çıkar. Mesela toplam tüketim hacmine baktığınızda bir ülkenin, gayri safi yurtiçi hasılası ne kadar büyükse su ayak izinin de o kadar büyüdüğünü görürsünüz. Keza tüketim alışkanlıklarını ele aldığınızda su ile üretilen eserler, ne kadar fazla tüketilirlerse üretimleri de o kadar artacağı için su ayak izi oranı yükselir.
Sıcaklık düzeyi yüksek ülkelerden örnek vermek gerekirse, o ülkelerin öbür ülkelere nazaran daha fazla suya ihtiyaçları olduğunu söyleyebiliriz. Böylelikle yeniden bu ayak izi oranı yükselir. Coğrafi verimsizlikleri nedeniyle tarımda performansı düşük olan ülkeler (Tayland, Mali üzere ülkeler) de daha yüksek su ayak izine sahiptir. Ferdî olarak su ayak izinizi hesaplamak isterseniz, buradan hesaplayabilirsiniz. Peki aranızda bu hususla ilgili daha evvelden bilgi sahibi olan var mıydı? Niyetlerinizi yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.
- Kaynaklar: Iber Drola, Water Foot Print, WWF
- Görsel Kaynakları: Spinlife, Centrifuge and Separator Technologies, Eating Well, The Third Pole
Webtekno
