Arkeoloji deyince “kazı” sözcüğü daima onunla birlikte anılır. Tarihi yapıların ve kültür miraslarının birçoğu, itinayla yapılan arkeolojik hafriyatlar sayesinde gün ışığına çıkarılıyor. Ortalarında devasa olanların da bulunduğu bu kalıntılar nasıl oluyor da yerin metrelerce altında kalabiliyor?
Gezdiğimiz antik kentlerin, çağdaş kentlerin göbeğinde bulunan kocaman mimari yapıların arkeolojik kazılarla toprağın metrelerce altından nasıl çıkarıldığı sorusu; çocukken ören yerlerine yapılan okul seyahatlerinde hepimizin merak ettiği bir soruydu. Ya da ziyaret ettiğimiz bir müzede gördüğümüz, bir vakitler sahibi için çok bedelli bir vazoyu kimin nasıl ve neden gömdüğü…
Aslında birçok tarihi eser bilhassa toprağa gömülmedi.
Bu kısmı bir örnekle açıklayalım: Yakın devirde büyük yankı uyandıran “Hipodrom Projesi”ni duymuş olabilirsiniz. Bölgede yer alan ve günümüze kadar ulaşan birtakım tarihi kalıntılar bulunuyor. Bunlardan biri, meşhur Dikili Taş. Dikili Taş’ın tabanı ve bizim ayak bastığımız yer ortasında birkaç metre var. Açık alanda bulunan bir kalıntı olduğu için, güvenlik emeliyle etrafı denetim altına alınmış durumda.
Ama kimse onun zeminini orada şuurlu olarak bırakmadı. Tarihin kendisi de tarihi yapılar da katmanlar halinde bulunuyor çünkü her devirde yaşayan farklı insan toplulukları, eski kültürden kalanların üzerine bir yenisini ekledi.
Güç savaşları, toprak hengameleri ve üst üste yapılaşmalar bunların esas sebeplerinden.
İnsanlar, savaşlarla denetimini ele geçirdiği bölgeleri bazen yakıp yıkarak, yağmalayarak hoyratça kullanıyorlardı. Tarih boyunca pek çok kültür, aynı lokasyonlarda farklı yeni medeniyetler kurdu. Kimisi kendinden evvelkini büsbütün yok etme kaygısındaydı, kimisi de ellerinde var olanı değiştirip yenileyerek bunu denetimli bir halde yapmayı tercih etti.
Örnek verelim; tahrip olan ya da yıkılan bir yapının kalıntılarını taşımak o periyodun koşullarında sıkıntı olacağı ve vakit alacağı için yeni yapılar birbirinin üzerine inşa ediliyordu.
Zaman içinde, terk edilen kentleri tabiat ele geçirdi.
İnsanların bir sebepten terk ettikleri hayat alanlarında, bitkiler çok kolay ve süratli yetişti ve bulundukları bölgede sayıları çoğaldı. Ağaçlardan ya da bitkilerden kopup çürüyen yapraklar yığınlar halinde toprağın üzerinde yeni bir katman daha oluşturdu.
Yeni bitkilerin kökleri de bulunduğu bölgedeki her şeyi sarıp sarmaladı. Elbette bu durum çok uzun vakit içinde gerçekleşti. Böylelikle birden fazla tarihi yer, yapı ve eşyalar da yeni oluşan taban katmanının içinde kaldı.
Rüzgar pek çok maddeyi oradan oraya taşıyıp yığınlar oluşturdu.
Rüzgar aslında gözle görülemeyecek hususları bile bulunduğu coğrafyadan çok uzaklara taşıyor. Bilhassa yüzeyde bulunan ve sağlam yapı materyallerinin şimdi keşfedilmediği devirlere ilişkin mimari yapıların bir kısmının, rüzgarın aşındırmasıyla tahrip olduğunu biliyoruz.
Bunun sonucunda, insan ömrü için hayli uzun müddetler sonra; bir bölgeden gelen tozun, toprağın, yaprakların, insanlara ilişkin çöplerin öteki bir coğrafyada birikmesi sonucunda öteki kentlerin üzerinde yığınlar oluşuyor.
Doğal afetler sonucunda pek çok antik yapı ve yerleşim yeri tarihin derinliklerine gömüldü.
Yanardağ patlamaları, büyük sarsıntılar ve yangınlar, nehirlerin belirli vakitlerde taşması, şiddetli yağışlar ve kum fırtınaları üzere pek çok doğa olayının gerçekleşmesi sonucunda birtakım kültürler yok oldu. Bu üslup olayların en büyük örneği, Pompei’deki yanardağ patlaması. Buna ek olarak dayanıksız gereçlerden oluşan yerleşim yerlerinin yıkılması ve çeşitli tabiat olaylarının sonucunda bölgede yeni katmanlar oluşuyordu.
Bazıları hayatta kaldı ve yeni yerler keşfetti. Kimileri da bulundukları yerlerde yıkılan ve tahrip olan yapıların üzerine yenilerini inşa etti. Böylece başka sebeplerle birleşip vakit içinde üst üste yapılaşmalar arttı. Sırf; tabiattan, doğal afetlerden ve insanlardan en az biçimde ziyan görmüş tarihi eserler günümüze ulaşıyor. En az ziyan görmüş olanları da çoklukla toprağın altında gömülü olanlar ya da sağlam bir gereçten yapılmış tarihi kalıntılar.
- Kaynaklar: The Straight Dope, Science Focus
